7 januari 2019
Essay Céline Mathieu
A piece of blue velvet hanging
A PIECE OF BLUE VELVET HANGING
Ben Cain en Jort van der Laan
27–28 oktober 2018
In residentie bij Kunsthuis SYB, Beetsterzwaag, Friesland en King’s College, Londen
G R O U N D
‘Veel hedendaagse filosofen hebben aangewezen dat het ‘nu’ zich onderscheidt door een overheersende toestand van grondeloosheid (groundlessness). We kunnen niet uitgaan van een stabiele grond waar metafysische beweringen of gefundeerde politieke mythes op gebaseerd kunnen worden. Hoogstens worden we geconfronteerd met tijdelijke, partiële pogingen om te aarden. Maar als er geen stabiele ondergrond bestaat voor onze sociale levens en onze filosofische aspiraties, dan moet het gevolg een permanente of op zijn minst onderbroken staat van vrije val zijn, zowel voor objecten als voor subjecten. Waarom valt ons dat dan niet op?’1 — Hito Steyerl
Het werk van Jort van der Laan en Ben Cain werd opgesteld als een twee dagen durende tentoonstelling bij Kunsthuis SYB en deed dit fragment van Hito Steyerl weer bovendrijven. Diezelfde noties van vallen en partiële pogingen tot aarden, die zij aankaart, lijken het apeiron van de tentoonstelling. Het werkproces zoekt gelijkaardige suspensie op: de kunstenaars spreken over de residentie als een korte periode waarin werk ontstaat uit speelsheid, impulsen en bijna-toevallige ontmoetingen. Het resultaat zweeft voor hen in de poging, nog niet volledig zijn gewicht gevonden, onzeker over de relatie tussen vorm en intentie.2 Of zoals Duchamp het raak verwoordde: tussen the unintended expressed en the unexpressed intended.
Jort van der Laan en Ben Cain kregen beiden de kans om wekelijks filosofielessen te volgen op het Kings’ College in Londen. Terwijl Van der Laan reflecties over migratie ethiek bijwoonde, koos Cain voor een meer algemene filosofiemodule, The Search For Meaning.3 Aan ons mailverkeer te zien hadden de lessen hun effect: van der Laan antwoordde in korte, praktische, gehaaste berichten, onderweg, van op zijn telefoon. Cain daarentegen schreef intelligente maar wilde en verwilderde e-mails die zijn aandacht voor het inter-relationele en betekenisvorming parafraseerden.
Die staat van ‘tussen-zijn’ is ook inherent aan een reiservaring: in vrije val zijn tussen twee punten, twee toestanden.4 Olga Tokarczuk omschrijft het mooi in haar meest recente boek Flights: ‘Ben ik zoals de dag verloren als je naar het oosten vliegt, of de herwonnen dag als je naar het westen vliegt?’ Iets verder in het essay schrijft ze: ‘Vloeibaarheid, mobiliteit en illusie— dat zijn precies de eigenschappen die ons beschaafd maken.’ Ik beeld mij de reis in als een weg die voor ons uitstrekt als een taaie, rekbare baan die we volgen tot ze is ‘opgebruikt’. Volledig in lijn met de lineaire tijdservaring die het reizen benadrukt, volgen we een vooraf bepaald traject, dat we opnemen met de beweging van ons lichaam. In die transitie, is er aan alles gedacht: eten, drinken, kleding, accessoires, best-sellers of authentieke deep-tissue massages.
R O A M
Terwijl hij zijn lichaam van A naar B droeg — actief en passief onderweg naar King’s College — trok de woordenschat van salons onderweg naar de gate, de aandacht van Jort van der Laan. Het jargon van de geoliede ontspanning vond zijn weg naar een lexicon, ontwikkeld in samenwerking met kunstenaar en schrijver Charlotte Rooijackers. “Ik zou het lexicon omschrijven als een fleshy wavy massage menu van woorden en termen die verband houden met porositeit of de porositeit van het lichaam, met een letterlijke openheid: poriën als minitieuze openingen en tunneltjes.5 Het lichaam in transit, is nooit alleen; het is altijd in contact met een omgeving.”, zegt van der Laan. Door zich over te leveren aan de reistijd, ontstond plots een vacuüm voor werktijd op weg naar zijn module Ethics of Migration.6
Terwijl Van der Laan zijn lexicon samenstelde met fragmenten in het ruim van de reis, werkte Ben Cain aan List of Roaming Titles. Met een nadruk op inter-relatie, bestaat het werk uit een lijst vaste, maar niet vastgepinde titels voor andere werken. ‘(…), The Way You Be, Bare Body, Mutual Access, No You Behave and We Act, Old Friend, I’ll Stay With You, (…)’. De volledige lijst vind je links bij het binnenkomen in SYB, op een poster die notities van beide kunstenaars verzamelt. De titels blijven in je hoofd hangen terwijl je objecten tegenkomt in het doolhof van Kunsthuis SYB’s begane grond. De objecten overstijgen zichzelf en raken ons op een empathisch niveau. Ben Cain’s manier van denken in taal en in objecten, doet denken aan Walter Benjamin die zich afvraagt ‘Met wie communiceert de lamp? De berg? De vos?’7
De vlucht van lopen, rakelings kruisen en scannen in de luchthaven speelt in de video van van der Laan Neither of Us is Powerless. “De heldere vloeibaarheid van de luchthaven wordt donker en gehuld in blauwachtige schaduwen, bewoond door geestachtige figuren die in slow motion ronddwalen.”, zegt Jort. We volgen zijn gedachtegang door het oog van zijn camera. “Bij SYB heb ik gewerkt/ge-edit/gefilmd om het idee van een subject of een hoofdpersonage in relatie tot zijn omgeving te onderbreken.” Het resultaat is een desoriënterende ervaring die best kan worden vergeleken met de onverwachte confrontatie met je eigen gezicht op je telefoon, wanneer de camera plots de verkeerde kant op kijkt. Die ongewone hoek maakt dat je tijdelijk loskomt van de stoep, je telefoon en de fysieke ervaring van je lichaam. De notie van werkelijkheid wordt plots versterkt door het besef dat de wereld ook bestaat van onder je kin.
Het resultaat zoals getoond op 28 oktober, is een tussenstaat voor het werk, een speld tussen A en B, waar in dit geval de B, zijn opening van de tentoonstelling Freedom of Movement bij Stedelijk Museum Amsterdam, die opende op 24 november en loopt van 25 November tot 17 maart 2019.
P O R E S
“Ik zei, Listen, Wilma, there are those logs that I like. — Dus hebben we weinig discreet een halve boom gestolen.” Wilma, buurvrouw van Kunsthuis SYB, was vroeger bloemschikker. De twee residenten gaven haar de opdracht een boeket te maken dat schuift op de schaal tussen artificieel en onveranderd. Het boeket verwelkomt de bezoeker bij het binnenkomen. Ben Cain noemt het “decoratie, maar dan met intentie”. Het werk vat —met lichtroze ballonnen onderin de glazen vaas en de bloemen en stengels wild schietend— samen hoe de residenten een gemene deler zochten terwijl ze individueel werk ontwikkelden, maar zonder alleen te zijn in de productie ervan. Ze woonden samen in hun gedeelde relatie tot hun werk, maar net zo goed tot de buurvrouw/buurt en zijn bewoners.8
A Piece of Blue Velvet Hanging, de titel van de tweedaagse tentoonstelling bij SYB, brengt een gevoel van materialiteit, maar ook van de notie van ‘hangen’ (being suspended) en het idee van een gordijn als scheiding maar ook als achtergrond voor cinema of theater. De textuur van een scherm, van van der Laans film zelfs, is wat Cain satijnachtig noemt: “Het vloeit, het is gemaakt uit pixelpunten, een stekelig oppervlak dat tactiel en levend is dankzij dat lichtspel. De huid van de film heeft poriën.”
Een formulering die mij sinds de eerste ontmoeting met deze kunstenaars heeft besmet. Het idee van porositeit was de eerste common ground voor hun praktijken, in de body scan bij de security controle van de luchthaven, of de massages die je voorbijloopt op weg naar je gate; of in de roaming titels, relaties en (empathische) ontmoetingen met objecten en met mensen. De ‘theatrale opzet’ van de ruimte, zoals Cain die noemt, en hoe die bijna als een labyrint werkt, versterkt die ervaring van ontmoeting met lichamen, objecten en dingen in de ruimte. Objecten en subjecten lijken speels van jas te wisselen achter elke hoek, waardoor de tentoonstelling inwerkt op de ontmoeting met het onvoorziene. De het-is-om-de-hoek, het je-bent-er-net-voorbij, het het-is-hier-opgehangen, het performatieve, de residentie.
S E E I N G I T
Ik ga naar beneden de regen en auto’s buiten
Bloemen stengels en brandstof (onleesbaar geschreven notitie?)
vloeibare kleur vreemd seksueel
ballonnen van adem
Het poreuze blauw geperforeerd, dubbel geperforeerd
dunne laag cover
De video een tapijt ontrolt een instituut
de camera knielt om mij de compositie van het tapijt te tonen
nog een poster roept, licht
de stoelen gearrangeerd voor het kijken
de video toont een hand een voet een aanraking
textuur druk blauw
Het blauwe licht sijpelt door op de volgende muur ik zie een poster nu
snippers, stukken en vormen van reis lijnen van beweging
wegvallen
het gevoel van een veranderd bestaan
als je plots je camera op hebt staan
bewegende blokken, verschoven letters voegen toe aan de “objectivering”
gedeelde snelheid
vloeibaar grafisch ontwerp
achterin opgehangen stof, pending objecten
tegengewicht
gelaagd geperforeerd licht
trapeze, spel
cement en stippen, inter-relatie/interconnection tussen overlappende stippen en eerder werken in de tentoonstelling
een punt een staander
een figuur een dominospel
Het lam van de DIY-shop dat je aanstaart
als je de hoek omgaat
een rustgevend gradient rolgordijn
Speels aangekleed (comic sense comic sans)
De bloem gebogen
De boomstronk, je voelt de moeite
overlopende plastiek in een doos
een labyrinth van elementen
Jort wandelt mee ik probeer te oriënteren
plots hangt een stronk, een intermediate
moment verlengd Jort weer
ik hou mijn adem in
het licht flikkert
de suspensie is totaal
de filmische veronderstelling
— Ik kan je niet meer horen
(Skypeverbinding verbroken)
Deze tekst is eerder verschenen in Tubelight #108
––