Kunsthuis Syb

Het artistieke proces begint ‘s ochtends als de gordijnen open gaan. Gedurende de dag, tijdens het drinken van koffie, tijdens elke conversatie en tijdens winkelbezoek is het proces aanwezig. Het proces kent geen begin en geen einde, slechts als de kunstenaar slaapt is er sprake van een moment van rust, maar misschien gaat het zelfs dan in het onderbewuste door.

Het artistieke proces en de handelingen die daar onderdeel van zijn staan centraal in We are the Sculptor and We are the Clay van Hedwig Houben & Bas Schevers, een videowerk dat zij maakten tijdens hun zes weken durende residence bij Kunsthuis SYB. Het werk lijkt op het eerste gezicht een authentieke documentatie van het verblijf, maar gaandeweg de video wordt duidelijk dat er geen sprake is van authenticiteit, noch van documentatie. Naast deze frictie wordt de verhouding tussen het artistieke proces en het eindproduct aangesproken. De film gaat hierop in door het proces te laten zien dat tegelijkertijd het eindproduct is: er wordt eigenlijk niks gemaakt, alleen onderzocht, en toch is er een eindproduct.

Het verband tussen proces en eindproduct ligt ten grondslag aan het werk van Hedwig Houben. Het is reflectief onderzoek naar wat een kunstenaar, en naar wat kunst is. Haar voorstellen voor sculpturen (Six Possibilities for a Sculpture I t/m IV) spreken deze reflectie aan, door zich af te vragen wanneer een sculptuur af is. Door middel van proposities en het tonen van het creatieve proces gaat zij in op de verhouding tussen proces en product, alsmede tussen finaliteit en artistieke keuze. In We are the Sculptor and We are the Clay komt een gelijksoortige vraagstelling voor. Een blok klei is een terugkerend object tijdens de video. De klei is getuige van het onderzoek, wordt zelf ook nog even in het proces betrokken, maar is vooral toeschouwer. Tijdens een onderzoek met verf staat de klei op tafel, ook tijdens het drinken van koffie is de klei aanwezig. Uiteindelijk wordt er wat in de klei geprikt en wordt deze besproeid, om daarna gedeeltelijk gebruikt te worden om een banaan en sinaasappel mee in te pakken en om tenslotte door interactie met een glazen object vervormd te worden. Wat er verder met de klei gebeurt blijft buiten beschouwing.

De essentie van alle activiteiten in de video zijn gelijk aan die van de klei. Er worden handelingen verricht, er wordt onderzocht en er wordt overlegd, maar dit heeft allemaal geen materieel eindproduct. Het is niets dan reflectie. Het inzicht dat de handelingen bieden vormt een beschouwing op het artistiek proces en op de aspecten die daar onderdeel van zijn. Als Bas Schevers koffie zet en die daarna samen met Hedwig Houben opdrinkt aan de keukentafel, dan wordt het zetten en drinken van koffie onderdeel van de kunst, omdat hier wordt nagedacht over de productie, de mogelijkheden en de uiteindelijke handelingen die kunst zullen worden. Ook als er in een winkel objecten worden bekeken, en er hardop wordt afgevraagd wat de voorwerpen in de winkel zijn en waar zij mogelijk voor zouden kunnen dienen, wordt de herkomst – en daarmee de essentie – van het objet trouvé aangesproken. Elk object heeft de mogelijkheid om kunst te worden, maar slechts bij de gratie van de keuze van kunstenaar. Dit wordt al doende ook zittend, pratend, denkend en koffie drinkend overwogen. In de video is eveneens te zien hoe de kunstenaars velerlei handelingen uitvoeren en deze bevragen, onderzoeken en testen. Zo zijn zij in de laatste scène te zien in het bos. Hier vindt een re-enactment plaats van een op het internet gevonden foto. Na vijfentwintig minuten wordt het besluit genomen om te stoppen, omdat de positie waarin zij zich bevinden genoeg overeenkomsten met de foto vertoont. Het gaat hier om het maken óm het maken en de finaliteit van de keuze.

De gepresenteerde video lijkt dus een documentatie van de zes weken in Kunsthuis SYB, maar blijkt in twee middagen opgenomen te zijn. Het gedane onderzoek, de (inter)acties en de momenten van artistieke productie die tijdens het verblijf hebben plaatsgevonden, werden in twee middagen overgedaan, zodat ze ditmaal gefilmd konden worden. Hiermee wordt de verhouding tussen realiteit en fictie aangesproken.

De enscenering van de handelingen speelt een grote rol in het werk van Bas Schevers. Performances die zich binnen het publiek afspelen, waar de grens tussen actor en publiek onbekend is en daarmee het onderscheid tussen geënsceneerde en natuurlijke interacties vervaagt. De onzekere verhouding tussen realiteit en fictie is ook aanwezig in eerdere video’s die Bas Schevers maakte. Deze zijn gedeeltelijk gescript, maar zouden ook echt kunnen zijn. Een ander interessant werk is Incident Detail, waarin een confrontatie talloze malen wordt herhaald. Elke keer gebeurt in essentie hetzelfde, maar toch is het steeds anders.

Ook in We are the Sculptor and We are the Clay worden handelingen herhaald. Hierdoor wordt de authenticiteit ondervraagd, maar ook de herinnering en de keuze. Reflectie vindt plaats door het benoemen van belangrijke momenten en door het beschrijven van hoe deze hebben plaatsgevonden. Het opnieuw uitvoeren dwingt tot overwegen en onderzoeken van elke individuele geste. Onderdeel van het geheel zijn ook onschuldige dagelijkse handelingen die hier worden betrokken in het artistieke proces, wat de grenzen van het proces weer bevraagt: waar begint en waar eindigt het – en wanneer is iets goed genoeg om het stempel kunstwerk te verkrijgen – of is het proces zelf al genoeg?

Het was de eerste keer dat Hedwig Houben en Bas Schevers echt samenwerkten. Ze hebben elkaar wel eerder geassisteerd maar nu hadden zij zes weken de tijd om dagelijks de dialoog aan te gaan. Dit heeft geresulteerd in een synthese van de twee kunstenaars die elkaar op een interessante manier complementeren. De combinatie van de thematiek en de invalshoeken heeft geleid tot een geslaagde en gelaagde uitkomst: We are the Sculptor and We are the Clay snijdt onderwerpen aan die de kijker doet nadenken over de ambivalente betekenis van materialiteit en realiteit, en over keuze en reflectie binnen de kunst – binnen een gerecreëerd quasi-fictioneel alledaags kader.