Kunsthuis Syb

De onthullende functie van kunst lijkt bijna voorbij. Met de ontwikkelingen van Wikileaks, Twitter en Facebook heeft de kunst zijn urgentie als een subversief medium zo goed als verloren. Nu iedereen zich radicaal kan uiten via de sociale media, is de rebellerende kunstenaar een achterhaald begrip geworden. Het is in deze tijd dat de kunst zich moet herschikken en zijn nieuwe rol binnen de maatschappij moet gaan vormgeven. De performance ‘Toothpick Geometries’ van Italo Zuffi (1969, Imola, IT) tijdens de Kunstvlaai is misschien wel een voorbeeld van deze nieuw aanpak.

Met zijn bijdrage aan het project ‘PAY ATTENTION, please’, was Zuffi’s performance op de Kunstvlaai de laatste in reeks van publieke activiteiten die zowel in Milaan, Beetsterzwaag als Amsterdam plaatsvonden. Georganiseerd door FARE (IT) en SYB werd ‘PAY ATTENTION, please’ een internationaal samenwerkingsverband waarbinnen steeds opnieuw plekken werden gecreëerd die het publiek momenten van concentratie, aandacht en inspanning lieten ervaren. De nadruk lag hierbij op de uitwerking van de ‘werken’ zelf, die als workshops, oefeningen en studies werden vormgegeven. Hierdoor stond niet het object centraal, maar werd het werk zelf de immateriële omgeving van een bepaald moment of een nu. Zo ook tijdens de Kunstvlaai.

De performance van Zuffi vindt plaats in één van de gangen van het oude Sint Nicolaas Lyceum. Deze ruimte, compleet met marmoleum vloer en systeemplafond, vormt de rumoerige omgeving waar Zuffi zijn intieme ‘Toothpick Geometries’ situeert.

Het eerste deel van de performance begint met het uitnodigen van twee bezoekers aan wie wordt gevraagd op hun knieën plaats te nemen direct onder een videocamera die naar de grond is gericht. Met behulp van ieder een tandenstoker in hun mond, proberen de twee participanten de vorm van een rechte lijn te creëren en vast te houden, terwijl Zuffi de actie van bovenaf registreert met de camera en deze beelden direct, via een groot projectiescherm,  zichtbaar maakt voor het overige publiek. Door deze opstelling van de camera ten opzichte van het projectiescherm, wordt de performance opgedeeld in twee visuele elementen. Enerzijds is het publiek een intieme getuige van een close-up van de tandenstokers, die haast los lijken te komen van hun actoren en als abstracte objecten zoekende blijven naar hun geometrische vorm. Anderzijds ziet het publiek twee knielende mensen die zich afsluiten van hun omgeving om gezamenlijk, in een ongerieflijke positie, een haast onmogelijke taak uit te voeren.

In de daaropvolgende delen van de performance worden steeds meer mensen uitgenodigd om mee te doen, waardoor er met de tandenstokers een steeds complexere geometrie moet worden gevormd (een driehoek, een vierkant, een pentagon … ). Maar door de oncomfortabele houding op de harde vloer en de steeds groter wordende eis van de opdrachten, wordt de vorm die met tandenstokers ontstaat alsmaar onzekerder en minder accuraat.

De vrijwel onmogelijke opdrachten die Zuffi’s ‘Toothpick Geometries’ oplegt, dwingen de participanten een moment van concentratie en inspanning op te roepen te midden van het rumoer van de Kunstvlaai. Niet alleen de geest, maar ook het lichaam wordt hier tot het uiterste gedreven en de steeds meer aarzelend wordende geometrische vormen van tandenstokers zijn hier de visuele uitwerking van. De tandstokers scheppen daarnaast een zeer intieme en ongemakkelijke afstand tussen de individuele deelnemers. De sociale interactie vindt hierdoor op een ongebruikelijk klein oppervlak plaats. De deelnemers komen dichter bij elkaar dan dat zij in een dagelijkse situatie met andere onbekenden zouden doen. Deze beperking in omvang maakt dat de kern van de performance zich afspeelt op een paar vierkante centimeter met als epicentrum het punt waar de tandenstokers elkaar (bijna) raken.

Naast het aandeel van de tandenstokers als maatgevende objecten voor de gehele performance, dragen de tandenstokers als banale objecten tevens een absurditeit uit. De protagonistische functie van de tandenstoker geeft de performance, die een wezenlijke ernst realiseert, een grotere speelsheid. Doordat de participanten zich dusdanig moeten concentreren op zo’n praktisch voorwerp, ontstaat er een tweestrijd waarbij zij worden geconfronteerd met het alledaagse, terwijl zij zich daar gelijktijdig van af moeten wenden om Zuffi’s opdracht goed uit te kunnen voeren. Door deze synchrone af- en ontsluiting van het triviale, lijkt de performance haast een reflectie van het dilemma van de kunstenaar. De kunstenaar wil zich immers als autonoom individu afsluiten van de maatschappij, zijn omgeving, maar hij wil tegelijkertijd als een kritische burger betrokken blijven bij de samenleving.

Hoewel Zuffi misschien niet direct een moralistisch werk wilde maken, lijkt ‘Toothpick Geometries’ als onderdeel van ‘PAY ATTENTION, please’ op een performance met een boodschap. Met de schreeuwerigheid van de kunst voorbij, is Zuffi’s werk een bewustwording van de waarde van rust, bezinning en aarzeling in onze hedendaagse maatschappij. In deze tijd waarin iedereen zijn zegje mag doen via sociale media, is er een directe mondigheid ontstaan waarbij twijfel veroordeeld wordt. Zuffi laat ons middels de onuitvoerbaarheid van zijn geometrieën ervaren dat het niet zozeer gaat om het bereiken van perfectie en directheid. Immers de bewegende beelden van de continue herpositionering van tandenstokers is esthetisch meer uitdagend dan ieder statisch beeld van een perfect gevormde geometrie. Het is de twijfel en aarzeling die momenten schept waarin we op een andere manier naar de dingen kunnen gaan kijken en kunnen zoeken naar een eigen weg opdat we uiteindelijk een kritisch oordeel kunnen vormen. De fragiliteit van de vorm reflecteert daarmee de fragiliteit van het moment die wij heden ten dage ervaren aangezien we streven naar doelen en het Nu daardoor vergeten. Door deze momenten uit te vergroten en te intensiveren via gezamenlijke inspanning, biedt ‘Toothpick Geometries’ ons de ruimte om onze dagelijkse ervaring opnieuw onder de loep te nemen en de schoonheid van onze waardevolle aarzelingen in te zien.

PAY ATTENTION, please
Valerio Del Baglivo

Werkperiode met presentaties:
24 oktober t/m 5 december 2012

Raampresentatie en kerstreces:
6 december 2012 t/m 2 januari 2013

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting, de Provincie Friesland en FARE Milaan.