Kunsthuis Syb

Het is geen toeval. Honderd jaar na de beroemde Engelse ‘Terra Nova’ expeditie van Sir Robert Falcon Scott, met als doel als eerste de Zuidpool te bereiken, gaan twee Nederlandse kunstenaars op ontdekkingstocht. Van Kunsthuis SYB in Beetsterzwaag naar het geografische middelpunt van de Waddenzee; de meest ongerepte natuur van Nederland. Sjoerd van Leeuwen (Zaandam, 1985) en Harald den Breejen (Dordrecht 1983) stellen op uiteenlopende wijzen en in afzonderlijk werk vaak de ervaring van het landschap centraal. Tijdens hun residentie in Kunsthuis SYB wilden ze nieuw terrein ontdekken. In gebroederlijk outfit trainden ze in en rond Beetsterzwaag ter voorbereiding van deze eerste gezamenlijke expeditie hun conditie en bouwden ze een iconische slee. Al lang geïntrigeerd door de geschiedenis van Scotts heroïsche expeditie – die uitliep op een verschrikkelijke deceptie toen duidelijk werd dat de Noren het gefixeerde eindpunt eerder bereikt hadden en uiteindelijk zelfs eindigde in de tragische dood van allen – was het tijd voor empirisch onderzoeksmateriaal. Wat betekent het ondernemen van een expeditie? Terwijl over veel was nagedacht, konden ze lang niet alles voorzien.

Het was nog veel zwaarder dan verwacht. Enkel met mankracht en uiterste discipline werd de zwaarbepakte slee, onder andere met een kist vol whiskyflessen, over verharde wegen voortgetrokken. Dertien kilometer per dag tergend langzaam vooruit, vijf volle dagen lang. Een test van hun uithoudingsvermogen. Twijfel was stilletjes ook aanwezig: komen we straks op tijd met de slee het wad weer af? Deze ontdekkingstocht draaide enerzijds om het rationele middelpunt van de Waddenzee, maar ging tegelijkertijd over de ongrijpbare reden voor de onderneming en de ervaring van het doorlopen landschap. Na terugkomst van de voltooide reis, memoreren de kunstenaars tijdens hun afsluitende artist talk in SYB aan bepaalde gebeurtenissen onderweg die nu grappig lijken, maar grote gevolgen hadden kunnen hebben. Zo kwamen ze er de eerste nacht achter dat een tentstok ontbrak, en werden ze de laatste dag bijna aangehouden wegens vermeend wildkamperen.

Het gehele project was een lopende performance. Als levend sculptuur trokken de kunstenaars met hun slee een lijn door het landschap. Op het moment van terugkeer was de reis reeds geschiedenis geworden. Maar alles wat onderweg voorviel is als onderdeel van hun onderzoek wel meegenomen naar ‘huis’ en ingezet om de cirkel rond te maken. Wederom geen toeval, toen een politieagent de artist talk tijdelijk onderbrak om de kunstenaars te berispen vanwege de opgezette tent in de tuin van SYB. Ook vooraf, in de aanloop naar hun expeditie, waren bepaalde punten al op associatieve wijze verbonden. Van Leeuwen en den Breejen nodigden bijvoorbeeld bevriend kunstenaar Clare Noonan uit om een persoonlijke lezing te houden, toen ze erachter kwamen dat vanuit de haven Lyttelton in de Nieuw Zeelandse stad Christchurch waar zij is opgegroeid, de poolexpeditie vertrokken. Het is dan ook niet vreemd dat het tweetal bewondering uit voor de Britse wetenschapshistoricus James Burke, die in zijn beroemde televisieserie “Connections” (1978) aantoonde hoe ontdekkingen ontstaan en evolueren binnen een web van samenhangende gebeurtenissen.

Naast de voorbereidingshandelingen en de performancetocht zelf, is ook het inrichten van een tentoonstelling achteraf een belangrijk onderdeel van de residentie geweest. Hoe vertaal je een dergelijke, intense ervaring? Gedurende een week hebben van Leeuwen en den Breejen presentatievormen uitgetest, hun documentatie – maar ook nieuw gecreëerde materiaal als puzzelstukjes door Kunsthuis SYB geschoven. Het resultaat: een uitgebalanceerd, licht hermetisch, geheel. Pontificaal aanwezig in de voorruimte is de slee. Schijnbaar gewichtsloos hangt hij aan het plafond en draait geestig en dreigend tegelijk rond een mini Leeuwarder Achmea-toren. Erachter doemt de fysieke gestalte van James Burke op in een geprojecteerd videofragment. Als alwetend toonbeeld van wetenschappelijkheid krijgt zijn imposante beeltenis tegelijkertijd een religieuze dimensie. Deze combinatie van rationele documentatie en fysieke beleving zet zich verder voort. In de omliggende ruimtes duiken ‘memorabilia’ zoals de vier gebruikte wandelstokken op, en zijn polaroid foto’s die de kunstenaars af en toe van elkaar en meestal van het uitgestrekte landschap maakten gepresenteerd. “Ik hoop dat alles volgens plan verloopt, zodat het nog lekker faliekant mis kan gaan!”, is in een ingelijste email van een vriend te lezen. En zelfs de ontdekkingsgeest van de bezoeker wordt aangesproken. ‘Klauterend’ over een drietal steenblokken ziet ze omhoogkijkend op de dakbalken geschreven staan: “De heer geeft en de heer neemt, zo is het en zo zal het blijven, arm is de reiziger en vals zijn..” Daar houdt de laatste balk op. Het sublieme gevoel als door de kunstenaars ervaren, blijft voor de bezoeker letterlijk en figuurlijk ongrijpbaar.

Aan het einde van de tocht door het huis, klinkt in het wat lullig in de tuin opgezette expeditie-tentje uiteindelijk de stem van Godfried Bomans. Het is een mooie toevoeging, die ook wat emotie inbrengt. In 1971 verbleef de schrijver een week alleen op het tijdelijk verlaten Waddeneiland Rottemerplaat en ging hier mentaal haast aan ten onder. Maar, klinkt zijn radioboodschap in de tent, “ik heb het volbracht (..) al was het moeilijk.” Van Leeuwen en den Breejen kunnen hun avontuur ook navertellen. Zij vormen persoonlijk het bindweefsel tussen de aanknopingspunten. Je kunt je afvragen of de vele referenties en subtiele verbanden binnen de vertelling zonder toelichting ook te ontrafelen zouden zijn geweest. Toepasselijk zullen van Leeuwen en den Breejen dit najaar in Groningen nieuw werk tonen, hun reis voortzetten, tijdens “In search of..”, een manifestatie rond het werk van kunstenaar Bas Jan Ader. Iemand die overigens net als Scott en bemanning niet van zijn (artistieke) reis – een poging om in een zeilbootje de Atlantische Oceaan over te steken – is teruggekeerd. Welke vorm zal hun stem daar krijgen?

Toen Kunsthuis SYB onlangs plotseling een dag gesloten was prijkte een klein briefje op de deur. “We are just going outside, and may be some time”. Waarschijnlijk leek het voor de snelle voorbijganger een gewone of grappige melding. In werkelijkheid hadden van Leeuwen en den Breejen zich een uitspraak van een van de Terra Nova expeditieleden toegeëigend. Te sterk afgezwakt, wilde de man zijn kameraden niet langer tot last zijn, en hij liep na het uitspreken van deze woorden de ijsvlakte op om voorgoed te verdwijnen. Twee expedities, mijlenver en een eeuw uit elkaar, smolten in Beetsterzwaag prachtig samen.

TERRA NOVA
Sjoerd van Leeuwen & Harald den Breejen
Projectperiode 1 augustus t/m 18 september 2012

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door het Mondriaan Fonds en Provincie Friesland.

Meer informatie:
Harald den Breejen
www.haralddenbreejen.net
E-MAIL

Sjoerd van Leeuwen
www.sjoerdvanleeuwen.nl
E-MAIL