Kunsthuis Syb

Het Nu is. Het Nu kan niet geweest zijn of nog komen. Het bestaat bij de gratie van continue herplaatsing. Het Nu kunnen wij ons niet herinneren noch voorspellen. Het enige wat wij kunnen doen is de conditie van het Nu op voorhand wijzigen. De ervaring van het Nu kan gemanipuleerd worden door intentionele veranderingen in tijd en ruimte. Het is deze vorm van vooropgezette verandering die curator Angela Serino tijdens haar werkperiode in kunsthuis SYB heeft toegepast en onderzocht. Door de herplaatsing van personen naar een andere conditie van bestaan, creëerde Serino nieuwe voorwaarden voor het ervaren van het nu. Haar residentie is dus ook geen werkperiode in de zin van ‘werk’ als het vormen van of het streven naar een eindproduct. Het is een ervaring.

Ter afsluiting van haar werkperiode in SYB organiseert Serino een vooropgezette beleving voor haar gasten. Deze ervaring begint in de achterruimte van SYB waar, door Paola Anzichè, een kleurrijk net is geïnstalleerd van aan elkaar geknoopte stukken lycra. Het net is getiteld ‘Spaziando (met de handen zien)’ en doorkruist de ruimte horizontaal op borsthoogte zodat het de bezoeker dwingt zich fysiek aan te passen aan de nieuw ontstane ruimtelijke condities. Alleen door er gebogen onderdoor te lopen kan de bezoeker zich door deze ruimte bewegen. Daarnaast is het mogelijk om je op elk moment door het net heen naar boven te wurmen opdat je lichaam omgeven wordt met het elastische textiele netwerk en je kan gaan spelen met de mogelijkheden die het materiaal biedt. Door er aan te hangen en te trekken, kan iedereen het net – en de mensen die zich daarin bevinden- manipuleren. Er ontstaat een actie-reactie waarin object, ruimte en subject elkaar wederzijds beïnvloeden en elkaars condities voortdurend kunnen wijzigen.

Ergens anders in de ruimte bevindt zich een monitor waarop een groep mensen te zien is die tevens met elastische materialen gezamenlijk de ruimte en elkaars beweging bespelen. Het is een kort videodocument over Lygia Clark en haar gastlessen in Parijs aan het begin van de jaren ’70. In dit document, gemaakt door Anzichè, wordt vanuit de herinneringen van verschillende ooggetuigen en enkele overgebleven videofragmenten, een gedeelde reconstructie gemaakt van deze periode. De video laat tevens zien van waaruit de installatie ‘Spaziando’ is ontstaan en plaatst deze installatie direct in een historische context. Ervaringen van het nu komen zo samen met momenten uit het verleden en evenals in het videodocument krijgen zojuist gevormde herinneringen een nieuwe en haast denkbeeldige lading.

Het volgende moment van Serino’s samengestelde ervaring is de korte performance van Elsbeth Ciesluk. Door middel van het uiten van haar vocale mogelijkheden toont Ciesluk de lichamelijkheid van de performance. Ze zoekt naar uitersten: van een zo zacht, naar een zo hard, naar een zo lang mogelijke vocale uiting. Door de klanken die zij daarmee produceert, eist ze soms de hele ruimte op. Maar wanneer haar fysieke inspanning haar stem uiteindelijk breekt en de harde schreeuw langzaam vervalt in een breekbaar timbre, laat ze ook de kwetsbaarheid zien van haar eigen lichamelijke condities.

In de laatste twee momenten die Serino voor de bezoeker heeft geconditioneerd, geeft professor Andreas Schwab een korte lezing over de historische anarchistische leefgemeenschap die zich rond 1900 vestigde in Monte Verità (Ascona). Dit wordt gevolgd door een gezamenlijke mentale oefening waarbij opdrachten als “recall the present moment and only the present moment”, aspecten van het nu, het voorbije moment en de herinnering versus de fantasie bevragen.[1]

Met deze korte sequentie van ervaringen die Serino in SYB heeft samengesteld, wordt het begin gepresenteerd van haar onderzoek naar kunstenaarsresidenties. Hiervoor zijn in de weken voor de eindpresentatie enkele kunstenaars en kunstenaarscollectieven, zoals ADA (Rotterdam) en The Living Room(s) (Amsterdam), uitgenodigd om als leesgroep via een collectief samengestelde literatuurlijst [2] gezamenlijk te reflecteren op het fenomeen ‘werkperioden’. Het doel lag hierbij niet op het uiteindelijk formuleren van antwoorden op de gestelde vragen. In tegendeel, door de condities die Serino aan de leesgroepen stelde, werd prestatie als doel uitgesloten en kreeg zelfs luiheid een positieve waarde. Door deze aanpak ontstonden uiteindelijk veel nieuwe vragen en nieuwe perspectieven waarmee het onderwerp een steeds bredere betekenis kreeg.

Zoekend naar de voorwaarden waar kunstenaars aan worden blootgesteld tijdens werkperioden, is Serino met haar leesgroep gestuit op vele overeenkomsten met onze onderlinge houding ten opzichte van de huidige maatschappij: zowel in residenties als in het dagelijks leven worden de mensen onderworpen aan de druk om te produceren en te presteren. Hoewel vrijheid een specifieke voorwaarde zou moeten zijn voor een residentie, lijkt de uitvoering van werkperiodes op zichzelf al een eis die iedere zichzelf serieus nemende kunstenaar zichzelf oplegt. Dit zorgt, volgens Serino, voor een geforceerde hypermobiliteit waarbij de kunstenaars continu in beweging moeten zijn om hun werk overal en altijd te laten gelden. De druk die hier door de betrokken instituten wordt uitgevoerd is groot en biedt -in tegen stelling tot hun sterk bevochten ideologieën- een heel sturende werkomgeving.

Ondanks deze bevindingen is wat Serino uiteindelijk presenteert geen harde concluderende boodschap naar huidige residentieplekken. In tegendeel, door middel van historische referenties en voorbeelden wordt er slechts een begin gemaakt met een onderzoek naar zowel de condities van kunstenaarsresidenties als van de maatschappij als geheel. Om dit onderzoek te kunnen uitvoeren is theorie direct in praktijk gebracht. In een haast utopiaanse werkomgeving die Serino heeft gecreëerd, is prestatie vervangen door actie en heeft iedereen de ruimte en vrijheid om opnieuw invulling te geven aan zijn/haar ervaring. Het ‘nu’ van de actie is belangrijker dan het toekomstige eindresultaat van de prestatie. Het proces, de tijd tussen daad en gevolg, is wat centraal staat. Ondanks de vooropgezette manier van ervaren ontstaat er toch een prettige vrijheid waarin niemand ergens toe wordt gedwongen. Er wordt niets van de bezoeker verwacht, behalve misschien wat tijd om het nieuwe ritme van de opgestelde conditie te kunnen ervaren. De noodzaak van het continu presteren wordt in de kleine ruimte van SYB even losgelaten om nieuwe voorwaarden te scheppen voor een Nu waar zelfs luiheid wordt geaccepteerd.

1] Het initiatief van het uitvoeren van deze mentale oefening lag bij kunstenares Maria Pask. De serie van 14 instructies zijn in 1970 door Victor Burgin (UK) opgesteld. Met het uitvoeren van deze oefeningen tracht Pask de grenzen van het voorstellingsvermogen te verleggen: “Als een mentale performance brengt deze oefening je naar het uiterste van je denkbeeldige vermogens.”
2] De literatuurlijst die in beginne is opgesteld door Serino om de deelnemers uit te nodigen, is terug te vinden op de weblog van het
project.

ON RESIDENCY: AN (IN)VISIBLE PRODUCTION
Angela Serino
Projectperiode 28 maart t/m 8 mei 2012

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door Het Mondriaanfonds, Provincie Friesland en
Het Italiaans Cultuur Instituut in Amsterdam