Kunsthuis Syb

Traag en geruisloos schuift de camera over een grijs vlak met witte strepen. De strepen hebben namen: Orionweg, Mercuriusweg, Apolloweg, Icarusweg, Saturnusweg. Samen vormen ze de plattegrond van een industrieterrein in Leeuwarden. Het beeld van de routekaart wordt afgewisseld met dat van een vrouwenhand. De weg die zij ter plekke op een schoolboord krijt, met in de verte wat bomen en gebouwen, volgt dezelfde richting als de camera doet boven de kaart. Plots klinkt er een wat krakerige mannenstem, die afkomstig blijkt van Jan van Friesland, de directeur van Omrop Fryslân. Bijbehorend uitzendstation is gevestigd op het industrieterrein.

In korte audiofragmenten, afgewisseld met volledige stilte, vertelt Van Friesland over het televisieprogramma ‘Doch it foar dyn doarp’ (‘doe het voor je dorp’). Het concept is simpel: elke dag staat de camera gedurende een half uur tot de beschikking van Friese dorpsbewoners. Het programma wordt live uitgezonden, wat betekent dat de omroep geen censuur of controle kan uitoefenen. “If they wanted to have a porno show, well, we probably would have to send it”, licht de directeur met Friese tongval toe. “We trust the people.” De meeste Friezen grepen de gelegenheid aan voor het onschuldig etaleren van vermeende talenten, zoals zingen en schilderen. Een enkeling ontpopte zich voor het oog van de camera tot onverschrokken streaker.

Omrop Fryslân, met ‘Doch it foar dyn dorp’ in het bijzonder, dient als uitgangspunt voor het zojuist beschreven videowerk ‘Speaking into the Sky.’ Ruth Legg (Hampshire, UK, 1980) bracht het werk tot stand tijdens haar verblijf in Kunsthuis SYB. Hiervoor combineerde ze Jan van Frieslands uitleg met zelfgemaakte beelden. ‘Speaking into the Sky’ vormt een drieluik met twee eerder gemaakte films (‘Dorianne Kransberg’ en ‘The biggest problem is the framing’, beide uit 2010), waarin de rol van individuele creativiteit binnen een collectieve, anonieme omgeving wordt onderzocht. Leggs focus op dit specifieke televisieprogramma brengt bovendien een tweede contrast met zich mee, namelijk dat tussen amateurisme en professionaliteit. Terwijl iedereen kan tekenen, schilderen of fotograferen, is televisie maken een professionele taal waartoe de amateur doorgaans geen toegang heeft.

Ook voor de filmende Friezen was die taal onbekend. Het enige wat ze kunnen inzetten is hun creativiteit. Dat is dan ook waarop Legg zich in het project richtte: de activiteit van het creatief zijn. Het maakt een onderscheid tussen professioneel en amateuristisch meteen irrelevant – die kwalificatie is immers nog afwezig tijdens het creatieve proces en openbaart zich pas bij het resultaat daarvan. Toch is er in deze fase een verschil aan te wijzen: amateurs worden niet beperkt door de formele overwegingen waarmee professionals te maken hebben. “They see the object, we see the whole context, you know?” verklaart Jan van Friesland. Wie de voertaal niet kent, kan niet anders dan zich richten op het beeld. Aangezien ze de Friese taal niet machtig is, bevond Legg zich in eenzelfde positie. Net als de Friese dorpsbewoners kon ze zich volledig toeleggen op de visuele taal.

Niettemin blijkt het televisiemedium dermate ingeburgerd dat enkele deelnemers onbewust toch raakten aan de professionele taal: regelmatig blikten ze terug op de uitzending van de vorige dag, waardoor tijdreflectie ontstond. De nieuwbakken televisiemakers waren zich er duidelijk van bewust dat ze zich richtten op ‘een’ publiek, zoals dat ook voor kunstenaars geldt. Uitvloeisels van persoonlijke creativiteit worden op goed geluk de wereld, of zelfs het universum ingestuurd. Om die reden spraken de straatnamen op het Friese industrieterrein tot Leggs verbeelding. ‘Speaking into the Sky’ refereert in zowel visueel als conceptueel opzicht aan een pad dat wordt afgelegd. Dat pad is voor amateur en professional hetzelfde, al zijn de uiteindelijke bestemmingen nog ongewis. De tekenende vrouwenhand visualiseert het pad in de meest traditionele vorm van creativiteit.

Tijdens de eindpresentatie in SYB was Leggs videodrieluik in zijn totaliteit te zien. De uitgebreide kunstfilosofische reflectie van kunstenaar/onderzoeker Rebecca Harris ten spijt, behoeft Leggs werk (gelukkig) geen theoretische duiding om overeind te blijven. Vooral ‘Dorianne Kransberg’ vat de kern van het drieluik duidelijk samen. Onzichtbare hoofdpersoon van dat werk is fotograaf Dorianne Kransberg, die werkt voor het Stadsarchief Amsterdam. Haar foto’s, producten van individuele creativiteit, gaan het archief in als anonieme historische documenten. In een soort minicollege komen diverse foto’s van Kransberg in zwart-wit voorbij, terwijl Legg in beschaafd Engels uitleg geeft over Kransbergs autonome stijl. Al snel blijkt echter dat beeld en beschrijving niet parallel lopen. Bij de kijker ontstaat aanvankelijk verwarring, terwijl het brein verwoede pogingen doet om de ogen alsnog te laten zien wat de oren horen. Tevergeefs, zo blijkt, waarna de verwarde blik geleidelijk transformeert tot een ongedwongen blik. Waar een context ontbreekt, is elke persoonlijke invulling geoorloofd. Dat had die Friese streaker allang door.

QUIETLY MY BROADCAST
Ruth Legg
Projectperiode 29 juni t/m 9 augustus 2011

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting.

Meer informatie:
Ruth Legg
www.ruthlegg.com
E-MAIL