Kunsthuis Syb

In de National Portrait Gallery in Londen hangt het beroemde videoportret ‘David’ (Sam Taylor Wood, 2004). De video toont David Beckham in diepe slaap. De superster is absoluut innemend terwijl hij zich volstrekt onbewust is van zijn voorkomen. De slapende Beckham boeit ons mateloos omdat we weten dat de controle hem volledig is ontnomen en de slaap hem heeft overgeleverd aan zijn onderbewustzijn. Niet voor niets wordt de slaap veelal opgevat als de gemoedstoestand waarbinnen de dolende ziel zich vrij kan bewegen. Daarom is het moment van ontwaken één van de meest kwetsbare en verontrustende momenten van de dag. Om dit moment te vangen verbond de Franse videokunstenaar Pierrick Sorin ooit een videoacht camera aan zijn wekker (‘Les Réveils’, 1988). Onmiddellijk na het afgaan van het alarm dwong hij zichzelf de eerste ervaring van die dag in woorden te vatten. Dat hij meestal niet veel meer kon uitbrengen dan “ik heb slecht geslapen”, “ik ben vreselijk moe.” of “ik heb een grandioze kater” toont de ongrijpbaarheid van zijn gemoedstoestand op een even komische als pijnlijke manier.

Ook in SYB maakt de Amerikaanse video- en performancekunstenaar Nina Yuen de kwetsbaarheid van de slaap en met name de halfslaap tot het onderwerp van haar onderzoek. In de psychologie wordt deze staat van bewustzijn tussen slapen en waken aangeduid met de term Hypnopompie of sluimerhallucinatie. Soms is het een prettige sluimering die we zo lang mogelijk proberen te rekken, maar vaker is het een verontrustende toestand die we zo snel mogelijk willen verlaten. Hypnopompie gaat gepaard met extreme desoriëntatie; het meest basale voorbeeld is wellicht het niet juist kunnen plaatsen van het geluid van de wekker. In dit licht zou je het ochtendritueel kunnen zien als een serie handelingen waarin we geleidelijk onze oriëntatie terug vinden. De voorwerpen die we hierbij hanteren verbinden ons lichaam op een concrete manier met de werkelijkheid; ze bieden ons houvast.

Al in de video ‘Clean’ (2006) werkte Nina Yuen met dit ochtendritueel. De leidraad in de korte film is een strenge Victoriaanse vermaning uit ‘Hill’s Manual of Social and Business Forms’ (1888): “Nature will not be cheated. She requires perfect attention to certain duties. If you attempt to violate her requirements you will certainly be punished. Whenever the person complains of sickness he confesses to a violation, consciously or unconsciously, unavoidably or otherwise, of some of nature’s requirements.” De Nina die figureert in ‘Clean’ doet alle handelingen die van een jonge vrouw verwacht worden, maar faalt of weigert de daarvoor bestemde gebruiksvoorwerpen te gebruiken: “Instead of lifting weight she pulled a big bag of water back and forth over her face. – Come on Nina, why can’t you jog every morning?- Instead of using a towel she dried her body with paper vans […] .” Haar handelingen zijn obsessief compulsief en hebben iets wanhopigs. Onwillekeurig scharen we haar tot diegenen die zich niet of met moeite staande kunnen houden in een cultuur waarin het lichaam volgens strenge regels aan banden moet worden gelegd.

‘Clean’ diende als vertrekpunt voor de residency in Kunsthuis SYB. Yuen besloot als een soort cultureel antropoloog de ochtendrituelen van de ander te bestuderen. Langzaam zou ze zich de handelingen eigen maken om vervolgens de vertrouwde gebruiksvoorwerpen te vervangen door eigen bedenksels. Al snel kwam ze tot de conclusie dat onze ochtendrituelen even universeel als particulier zijn en wijzigde haar plannen. Ze bouwde drie filmsets: drie slaapkamers. De eerste slaapkamer bevond zich in het meest beschutte deel van het kunsthuis en deed denken aan een tienerkamer met een bed te midden van een decor uit fleurige zakdoeken, rijk geïllustreerde luciferdoosjes en nagetekende foto’s van glamoreuze Hollywood actrices. Het tweede bed stond op het podium en werd omringd door uit papier geknipte bloemen en zakdoeken. Het derde bed is een tweepersoonsbed gedecoreerd met papieren zangvogels, gekopieerd van sigarettenplaatjes. Op de ramen naast het bed plakte ze snoepjes; gelatine kersen: twee aan een stokje. In SYB liet Nina Yuen de monochrome esthetiek van haar eerdere filmsets varen voor een uitspatting in kleur. De installaties zijn mierzoete altaren vol kinderlijke magie en speelse referenties aan de liefde. Kleur, geur, geluid en smaak, ze moeten de slapenden veilig en aangenaam in en uit hun dromen leiden. Nina Yuen zet de wereld naar haar hand om in haar slaap veilig de controle te kunnen verliezen.

Op de video die Yuen uiteindelijk maakte zie je hoe ze langzaam ontwaakt tussen de bloemen en de geparfumeerde zakdoeken. Ze stapt uit haar bed en begint te dansen. In een bloemig rokje en een al even bloemig bloesje beweegt ze haar lichaam op muziek die we als toeschouwer niet kunnen horen. De dans houdt het midden tussen nuchtere ochtendgymnastiek en de door de heilige geest ingefluisterde dans van de Amerikaanse Pentacostal gemeenschap. We worden onmiddellijk ontwapend door dit meisje dat in haar eentje dans in de intimiteit van haar slaapkamer in het breekbare licht van de ochtend. Het is alsof we werkelijk getuigen zijn van een particulier moment van de ander zonder dat de nadruk wordt gelegd op ons voyeurisme. Yuen heeft in SYB haar eigen ochtendritueel vormgegeven waarbij de relatie tussen het lichaam en haar fysieke omgeving niet langer wordt bemiddeld door een gebruiksvoorwerp. Yuen’s benadering is uiteindelijk doorvoeld spiritueel. Gelukkig is ze hierbij in haar onderzoek en regie zo doortastend en precies dat ze de nodige illusie van naïviteit en ongedwongenheid weet te behouden waardoor ze voorkomt dat het werk afglijdt naar esoterie. Het is adembenemend om te zien hoe Nina Yuen waagt te spelen op de grens tussen volwassen poëzie en de rijmelarij uit een meisjesdagboek.

GOOD MORNING FRIESLAND
Nina Yuen
Projectperiode 8 januari t/m 5 februari 2010

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting.