Kunsthuis Syb

Metafysica, in strikte zin betekent het woord niets meer dan de studie van ons eigen begrip van de fysieke wereld om ons heen. Dus niet: Wat zien we? en Wat zijn we?, maar Waarom zien we wat we zien? en Hoezo zijn we wat we zijn? Deze kleine aanscherping van het studiegebied is echter als een implosie, waardoor opeens nog meer betekenissen tevoorschijn komen en ruimte ontstaat voor speculatie. Het onderzoeksterrein heeft betrekking op ontastbare en zeer persoonlijke observaties en opvattingen, dat zich vaak niet als onomstootbaar bewijs presenteert. Metafysica betekent letterlijk het bovennatuurlijke, maar waar dit oorspronkelijk opgevat kon worden als ‘de natuur van boven af beschouwen’ wordt er steeds meer gezocht naar wat er bovenop die gegeven natuur ligt. Wat bevindt zich in die stukjes tussen de dingen die fysiek ‘zijn’: Is er meer tussen hemel en aarde? Het onzichtbare kan echter alleen besproken worden door middel van instrumenten die algemeen begrepen worden, het ontastbare moet worden omgezet in iets tastbaars, iets visueels: bewijs.

Kunstenaar/curator Jantine Wijnja werd gedurende het overkoepelend project Mind Radio gegrepen door de paradoxale wens van het willen weergeven wat wellicht niet eens is. In Kunsthuis SYB onderzocht zij dit gegeven door een vijftal kunstenaars uit te dagen het paranormale te nemen als inspiratie voor een nieuw werk voor de tentoonstelling Wilde Metaphysica. Wijnja organiseerde een drietal lezingen/workshops, die ook openstonden voor het publiek, waarin een specifiek gebied van de parapsychologie aan bod kwam om als handvat te dienen voor de kunstenaars.

De fascinatie met metafysica en parapsychologie schuilt niet in het minst in de gesuggereerde heilzame werking van het verstaan van de bovennatuurlijke fenomenen. Op een van de avonden kwam het fenomeen van positieve en negatieve energiestromen aan bod. Erik Kasteleyn (natuurgeneeskundige en geoloog) gebruikte wichelroede technieken om de negatieve energiestromen in Kunsthuis SYB in kaart te brengen en corrigeerde deze door enkele gekleurde papieren, mysterieuze buisje en mystieke tekens op specifieke plekken te plaatsen. Nathalie Bruys nam deze correcties als uitgangspunt voor een ruimtevullende (geluids)installatie in de serre achterin. Voortbordurend op deze ideeën hing zij een netwerk van gekleurde draden boven een artificieel binnentuintje. Gebruikmakend van een subtiele soundtrack van geluiden die natuurlijke associaties oproepen creëerde ze zo een klein toevluchtsoord, een serene plek voor meditatie en bezinning.

Bovenin de gastenverblijven werd nog een veilige haven geschapen, ditmaal door Richard Neef. Maar waar het werk van Bruys de toeschouwer vraagt zich te concentreren en de zintuigen te spitsen dompelt Neef je onder in een ervaring van geluid en beeld. Neef, ook actief als VJ, bouwde een installatie waarbij de toeschouwer een belangrijk onderdeel uitmaakt van het beeld. De toeschouwer dient plaats te nemen in een van de bedden boven, waar hij met zijn eigen reflectie in een spiegel boven zijn hoofd geconfronteerd wordt. Na enkele seconden begint een film te spelen dat eerst nog overlapt met je eigen reflectie, maar waar je plots uit verdwijnt om vervolgens weer te verschijnen, en te verdwijnen enzovoorts. Een aaneenschakeling van beelden, die generlei diepgaande betekenissen pretenderen over te brengen, slechts een geluksgevoel, passeren: spelende kinderen, een wapperende vlag, geren door een bos. Nu weer versneld dan weer vertraagd en steeds duikt er weer een schim van jezelf op. Deze Hypnosemachine veroorzaakt een ervaring als een droom, zoals die hun een geheel eigen logica kennen, maar wekt ook associaties op met het idee als geest ergens boven te zweven. De beelden lijken daarin eigenlijk sterk op fragmenten uit de jaren ’90 thriller Flatliners, waarin een groep medische studenten zichzelf bewust in coma brengen om een glimp op te vangen van het hiernamaals. Terwijl het experiment in Flatliners helemaal fout liep is het werk van Neef een uitstekend, en minder risicovol, alternatief om op rustgevende wijze een bovennatuurlijke ervaring te beleven.

Het werk CRK_1064/0032 – een vijf minuten durende film die een kring mensen toont en het geluid laat horen van een koor dat een toon probeert aan te houden en een tekst – van Cindy Moorman lijkt eigenlijk nauwelijks te reageren op de door Wijnja aangeboden inspiratiebronnen, maar is meer een voortzetting van haar fascinatie met en diepgaand onderzoek naar hechte gemeenschappen.Maar het is juist in deze samenstelling dat haar jonge oeuvre een bepaalde zweem van bovenzinnelijkheid krijgt. Haar werk bestaat vaak uit ogenschijnlijk simpele, maar minutieus behandelde, weergaven van aspecten van het gemeenschapsgebeuren. In een andere samenstelling vrij droog en abstract, maar door haar film in het licht van Wilde Metaphysica te zien maakt zij ons deelgenoot van haar eigen fascinatie. Een gemeenschap is meer dan een groep individuen, meer dan de som der delen, maar waar komt die meerwaarde vandaan? Moorman tast af wat er gebeurt in die tussenruimte.

Jan Robbert Leegte creëerde een computer gegenereerde film Gentle Breeze waarin hij een luchtstroom in de achtertuin van het kunsthuis visualiseert. Leegte neemt twee visueel contrasterende beeldvormen, die tegelijkertijd allebei beladen zijn met de notie van feitelijke weergave; een vroeg encyclopedische illustratiestijl en fotografie.Een tunnel van witte schijven bevindt zich bovenop een foto van de tuin. De schijven verspringen subtiel in een eindeloze variatie en geven zo de luchtstroom weer. In eerste oogopslag verstoort de ingevoegde illustratie de diepte van de foto, echter de fijnzinnige beweging en de schaduw, die de tunnel op het gras lijkt achter te laten, creëert na enige meditatieve minuten weer een geheel eigen dimensie. Het werk vat de eeuwenlange wens het onzichtbare zichtbaar te maken mooi samen, en kaart noties aan van wetenschap, echtheid en de manier waarop feit wordt vormgegeven.

Ook Egle Budvytyte begeeft zich met haar quasi-documentaire The Story of The Fish in the Times of Science and Technomythologies op de grens van het bewijsbare. De raadselachtige film vertelt over de menselijke eigenschap golven uit te zenden die bijdragen aan de zijnservaring van vissen. Verpakt in wetenschappelijk jargon en ondersteund door schema’s licht de verteller toe hoe wij als mens in contact kunnen komen met de onderwaterwereld. Hoe het positieve effect op de vissen wordt gemeten wordt achterwege gelaten, en dat lijkt de sleutel tot de diepere betekenis van het werk. Niet zozeer de ongelofelijke maar fascinerende vertelling is van belang, Budvytyte’s werk toont ons hoe wij geneigd zijn te geloven in wat de autoriteiten van de wetenschap ons vertellen. De film benadrukt hoe wetenschap niet een ding op zich is, maar geconstrueerd wordt volgens bepaalde vormen die een collectieve waarheidsbeleving voortbrengen.

Deze twee werken raken aan bevindingen die Wijnja zelf opdeed tijdens het project Mind Radio. Wijnja werd door het Pavlov Medialab om een project te ontwikkelen over communicatie. Omdat ze niet wilde wedijveren met hun media-expertise besloot ze al gauw te kiezen voor een zeer primaire, maar tot de verbeelding sprekende vorm van communicatie: telepathie. Terechtgekomen in de arena van de parapsychologie kwam ze al snel tot de conclusie dat zij eigenlijk moeite had met het beoordelen welke ‘onderzoeken’ waarheid bevatten of opgedirkte ficties waren. De wijze waarop de het parapsychologisch genootschap hun etherische bevindingen probeerden te staven door het gebruik van de technieken en strategieën van gevestigde wetenschap. Of hoe de flamboyante, naar eigen zeggen bovennatuurlijk begaafde, Amerikaan Ted Owen dossier na dossier samenstelde om zichzelf als heuse wetenschapper aan de grote overheidsinstellingen te verkopen (NASA, CIA etc.).

De wens van de metafysica om aanvaard te worden door de wetenschappelijke schoot waaruit zij is ontstaan is wellicht het meest fascinerende aspect van Wijnja’s project. Hoe goed beredeneerd ook, hoe stevig onderbouwd, zonder fysieke bewijzen blijft de metafysica het stiefkindje van de wetenschap. Voor de aanhangers wellicht een frustratie, maar zolang de theorieën in het gedachtenrijk blijven zijn de mogelijkheden eindeloos. En hoewel waarheden met moeite onderstreept kunnen worden brengt het ons wel een rijkdom aan ideeën, eigenlijk net zoals bij de kunst zelf.

Wilde Metaphysica kwam tot stand in het kader van Mind Radio. Mind Radio is een project dat data en theorieën uit de parapsychologie samenbrengt en transformeert in iets anders. Andere onderdelen van Mind Radio waren:
De Studievereeniging, installatie, Medium Gallery, 2007;
Ted Owens: Freakish Weather, installatie in Meneer de Wit A’dam (dec 07/jan 08);
Ted Owens: The Darndest Miracle you’ve ever seen, performance, co-productie met het Grand Theatre, opgevoerd op strax #4 (DeFKa), in Meneer de Wit en in het Grand Theatre (2007)

Op 14 juni verschijnt Big Mag #3 bij DSPS (stdsps.nl) met daarin Wijnja’s essay over Ted Owens: The art of pulling a universe out of a hat.

WILDE METAPHISICA
Jantine Wijnja
Projectperiode 26 maart t/m 4 mei 2008

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Wilde Metaphysica is een groepstentoonstelling in het kader van Mind Radio. Mind Radio is een project dat data en theorieën uit de parapsychologie wil omvormen naar een ervaring die weinig meer te maken heeft met hun originele context. Mind Radio is een project van Jantine Wijnja dat wordt ondersteund door Pavlov Medialab, het Grand Theatre, de Provincie Friesland, de Mondriaan Stichting, Kunsthuis SYB en de Groninger Kunstraad.