Kunsthuis Syb

Wel eens het oppervlak van een ei gezien als de ongeschoren tronie van een revolverheld? Het klinkt misschien wat vergezocht, maar in een van de filmpjes die onlangs in Kunsthuis SYB te zien waren dringt de associatie zich nadrukkelijk op. Een dramatisch uitgelichte eierschaal in close-up toont een gespikkelde, pokdalige huid. De bolling van de schaal licht bijna zwetend op onder de sterke lichtbron. Een tweede ei komt in beeld, de muziek zet in en je waant je bij de aanvang van een ‘shoot out at noon’ in het wilde westen.

Jasper Smit, Rik Mohlmann en Sander Houtkruijer werkten een maand in Beetsterzwaag en verzamelden film- en videofragmenten om de grenzen van de beeldtaal van de suspense te onderzoeken. Je kent de bekende trukendoos van het genre wel: een schaduw die in beeld valt, het inzoomen naar close-up, de lange trap naar de donkere zolder of kille kelder, een plotseling rinkelende telefoon, zacht gehuil van de wind, of een lichte beweging van een gordijn. Het is je onmiddellijk duidelijk: hier staat wat te gebeuren. BE AFRAID_NOW is dan ook de toepasselijke titel van het project van de drie kunstenaars.

Ze toonden hun experimenten in vier avondprogramma’s met publiek en voor het slotweekend richtten ze de ruimte van Syb in voor een presentatie. Die leent zich overigens goed voor de thematiek; het is niet de eerste en zal vast niet de laatste keer zijn dat kunstenaars hier de suspense aan de orde stellen.

Op drie van de vijf monitoren in de ruimte zijn de korte video- en filmmontages en animaties te zien die de kunstenaars maakten. Hoewel er geen sprake is van een strikte ordening, toont een van de monitoren vrij veel compilaties van ‘natuurhorror’. In verschillende fragmenten uit onder meer The Ring, The Village, Lost en The Birds, dreigt het gevaar vanonder de grond, vanaf de zee, uit het bos of in de lucht. Ik geloof niet dat er een fragment bij zit, maar in de geest – om maar in de sfeer te blijven – is The Blair Witch Project zeer aanwezig.

Als je de verzameling experimenten bekijkt, valt na een tijdje de voortdurende echo op van enkele prominente vertegenwoordigers van het genre. Over beeldecho’s heb ik het dan. Films of series als Jurassic Park, the Birds en Lost worden vaak geciteerd, net als de regisseurs Alfred Hitchcock en David Lynch; de acteurs Clint Eastwood en Laura Dern keren in verschillende gedaanten terug.

Maar wie echo zegt, denkt aan geluid en deze suspensetechniek speelt een terechte dominante rol in het geheel. De geluiden lokken je van de ene monitor naar de andere. Of het nu om het tot soul gemonteerde hysterische gekrijs van een vrouw gaat, een overbekende westerntune of het gebrul van de T-Rex in Jurassic Park.

De meeste aantrekkingskracht gaat echter uit van de ingehouden angst en frustratie in de stem van de Franse acteur Daniel Auteuil. Op een van de monitoren draait een aantal fragmenten van de film Caché van Michael Haneke. Smit en consorten onderwierpen de film aan een gedurfd experiment: hoewel deze film overduidelijk gedragen wordt door de kaalheid van de soundtrack, probeerden ze met Sounds for Caché uit wat het effect zou kunnen zijn van goed en minder goed geplaatste geluidseffecten. In het origineel horen we alleen het geluid van de scènes zelf: het dichtslaan van een autodeur, aarzelende voetstappen op straat, het kraken van een vloer, droog gekuch. Zelfs als zich uiterst angstaanjagende zaken afspelen, zoals wanneer iemand plotseling zijn eigen keel doorsnijdt. In de nieuwe soundtrack kunnen we deze scène ook bekijken onder begeleiding van scheurende elektrische gitaren. Gelukkig kan het ook weer uit, omdat je als kijker met twee knoppen kan bepalen welke soundtrack je horen wilt, de originele of de nieuwe. Hier zit de suspense in de ijzingwekkende stilte. Het beeld zegt ons genoeg.

Maar soms kunnen beelden wel wat extra’s gebruiken. Dat maken de kunstenaars bijna pijnlijk duidelijk in de korte film: Kunsthouse Syb. The True Story, een absoluut suspenseloze verhandeling over de werkperiode in Beetsterzwaag. We zijn getuige van het eindeloze samplen achter de computer, Houtkruijer loopt de trap eens af en ook maar weer op, maakt een schilderij, iemand bakt een eitje of leest een boek. Een heel arsenaal aan suspensebeelden komt langs – het traag scheren van een kin, langs de lippen likken, een langzame grijns – maar echt spannend wil het maar niet worden. Het zijn kleine verwijzingen naar fragmenten in films die in de juiste context en met het juiste geluidseffect een heel ander karakter krijgen. Had de film de juiste soundtrack gehad, dan zou het verblijf in Syb wel eens een bloedstollende gebeurtenis geweest kunnen zijn.

De korte film is te zien op een scherm in het hart van het pand, waar het trio een soort ‘best of’ selectie toont van het gemaakte materiaal. De ruimte houdt in deze setting het midden tussen een huiskamer en een bioscoop, waardoor een belangrijk aspect aan suspense niet wordt overgeslagen: het kijken naar spannende films als gezamenlijke ervaring.

Een maand lang samplen levert naast meer of minder flauwe beeldgrappen, toch ook juweeltjes op. In ‘Dirty Harry vs Poem’ wordt de kern van één opvatting over goede suspense samengevat: hou het zo echt en kaal mogelijk. In een fragment uit de film ‘julien donkey-boy’ van Harmony Korine legt de vader (Werner Herzog) aan zijn autistische zoon uit waarom hij poëzie haat en liever Dirty Harry ziet: ‘That’s good stuff. No artsy fartsy’, verzucht pa. Wij zien hoe Clint Eastwood als voyeur in dit fragment is gesampled en terwijl de vader een fameuze slotscène van een Dirty Harry-film beschrijft, ontrolt de scène zich voor onze ogen: Eastwood maait als zijn meest bekende alter ego een jonge man met zijn laatste kogel neer.

Rauwe werkelijkheid of poëzie. Het is niet altijd makkelijk kiezen. In de tentoonstelling kun je als kijker de camera ter hand nemen en proberen suspense te creëren in filmopnames van twee in de ruimte opgehangen eieren. Ik heb het niet uit volle overtuiging geprobeerd en vertrouw liever op de beeldpoëzie van de makers van BE AFRAID_NOW. Zij tonen het ei niet alleen als ultiem symbool van suspense, maar creëren een onverwachte metafoor. Aan het slot van ‘A Western Ending’ druipen het eiwit en de gele dooier tergend langzaam uit het gebroken omhulsel. Moeiteloos zien we de stervende held voor ons. Good, bad and ugly. That’s good stuff.

BE AFRAID_NOW
Sander Houtkruyer, Rik Mohlmann & Jasper Smit
Projectperiode 14 februari t/m 18 maart 2007

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting en de Provincie Fryslân.

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.