Kunsthuis Syb

EEN DIERENHOTEL ALS METAFOOR VOOR ONTHECHTING
door: Reinier Kist

Behang met hertenkalveren. Een paardenkoets op Delfts blauwe borden. Een zebra op een theepot. Met dierenafbeeldingen is iets vreemds aan de hand. Je stelt je dieren voor in de natuur, in een sappige weide, met echte zon op hun kop en echte wolken die overwaaien. Maar wat als een zebra graast in een weide van bolvormig porselein, wat als een vogel tsjirpt in het luchtledige? Deze van de werkelijkheid losgemaakte dieren zijn het onderwerp van Lotje van Lieshout film en gelijknamige kunstproject Hotel zonder dieren. Ze doen dienst als een ijzersterke metafoor voor onthechting.

Net als haar eindexamenfilm A world of makebelieve gaat Hotel zonder dieren, een film met gedichten van zeven jonge dichters, over mensen die gevangen zitten in een droomwereld. In A world of makebelieve woont een vrouw in een huis met papieren meubels en deuren. Door middel van teksten die de film onderbreken wordt de toeschouwer verteld dat de vrouw ervan droomde in oude hollywoodfilms te leven. Maar de namaakwereld die ze om zichzelf heeft opgetrokken is niet bestand tegen de werkelijkheid: de papieren stoel, de papieren deur en haar papieren hakken begeven het onder haar gewicht. Ook in Hotel zonder dieren leven mensen in een schijnwereld: een hotel dat ze nooit verlaten, waar de tijd stil lijkt te staan. Een hotel ook dat door alle hoeken en kieren een onwerkelijke jaren vijftig sfeer uitademt. Op bijna elk voorwerp in het hotel staat een dier afgebeeld. Het behang, het servies, zelfs de puddingtoetjes worden er geserveerd in de vorm van dieren. Maar het lijkt erop dat de hotelgasten, die in de film niet meer doen dan kaarten, schaken en lezen, nog nooit een levend dier hebben gezien. Ze kunnen bijvoorbeeld het onderscheid tussen echte en fantasiedieren niet eens maken: « Ik zou wel eens draak willen proeven. Of Giraf. Dat lijkt me lekker, » zo horen we de voice-over voordragen uit een (speciaal voor deze film geschreven) gedicht van Jonathan van het Reve. Eigenlijk zijn de hotelgasten net zo als de dieren op de afbeeldingen. Ook zij zijn losgemaakt van de werkelijkheid. Ze hebben nog nooit een dier gezien, maar omringen zich met dierenafbeeldingen, ze lezen boeken, maar maken zelf nooit iets mee, omdat ze het hotel niet verlaten. Die onthechting van en de lamlendigheid die de gasten ervaren door hun levenslange veroordeling tot het hotelbestaan, wordt mooi verwoord door Thomas Möhlmann in de regels waar de film mee opent: « De dagen worden hier traag gedeeld, als niemand / op de tijd let, staat hij stil, dat weet ik nu, dat weet / zij nu en ook dat we dat weten, weten we, intussen / voltrekt zich het spel met gebaande gebaren / zonder jager geen prooi, zonder prooi geen jager ».

Hotel zonder dieren werd gemaakt in Kunsthuis Syb, een Friese galerie die kunstenaars de mogelijkheid biedt enkele weken de ruimte te gebruiken voor een project. Zo kon de toeschouwer in januari en begin februari het kunsthuis binnenlopen om Van Lieshout bezig te zien het decor van Hotel zonder dieren op te bouwen. Vooral de eetkamer van het hotel is een geslaagd werk geworden. De ouderwetse meubels zijn goed gekozen, waardoor je het gevoel krijgt een museum te zijn binnengestapt over het leven in de jaren vijftig. Door middel van een projectie tegen het raam wordt de suggestie gewekt van een weids Hollands landschap. De sfeer is geheel jaren vijftig, maar door de omgeving van de galerie en door de projectie op het raam ervaart de toeschouwer wederom de schijn van de wereld die van Lieshout heeft gecreëerd.

Daar is Van Lieshout het beste in. De toeschouwer het wezen van alles wat namaak is te laten doorgronden. Haar films geven je het ongemakkelijke gevoel dat je hebt wanneer je wakker wordt en beseft dat waar je net nog in geloofde slechts een droom was. De Amerikaanse schrijver Paul Auster schreef in zijn roman Brooklyn dwaasheid over de ‘innerlijke schuilplaats’ die veel mensen hebben. Een plek waar je heen gaat in je fantasie om aan de werkelijkheid te ontsnappen. De innerlijke schuilplaats van Van Lieshout is een ouderwets hotel met krullerige kopjes en verschoten bloemetjesbehang. De schoonheid van haar werk ligt in het door haar opgeroepen spanningsveld tussen schijn en werkelijkheid: de minutieuze creatie van zo een Austerachtige innerlijke schuilplaats en het besef dat die schuilplaats een illusie is. In A World of makebelieve – de film heeft dezelfde ouderwetse geborgen sfeer als Hotel zonder dieren – brokkelt de fantasie af. De schijnwereld van Hotel zonder dieren is wel bestand tegen de werkelijkheid, maar het drama ligt erin dat de hotelgasten nooit kennismaken met de echte wereld. Ze leven in een illusie waar ze niet aan kunnen ontsnappen. Buiten het hotel zou net zo goed een woestijn van leegte kunnen liggen, ze weten het niet, misschien worden ze wel omringd door porselein, net als de zebra op de theepot.

JONGE KUNSTENARES BOUWT AAN HOTEL ZONDER DIEREN
door: Kirsten van Santen
Leeuwarder Courant, donderdag 25 januari 2007

In Kunsthuis Syb te Beetsterzwaag logeert deze weken de Amsterdamse installatiekunstenares Lotje van Lieshout. Zij bouwt, stukje bij beetje, aan een bijzonder videoproject: een geheimzinnig hotel zonder dieren.

BEETSTERZWAAG – Je zou het haar specialiteit kunnen noemen: eenzame personen die zich in een wat gebrekkig decor bevinden. De Amsterdamse kunstenares Lotje van Lieshout, pas afgestudeerd aan de Rietveld Academie, schept er genoegen in om werelden te scheppen waar iets niet aan klopt, waar dingen wankelen of waar werkelijkheid en fantasie in elkaar overlopen. In Kunsthuis Syb in Beetsterzwaag bouwt ze de komende twee weken aan haar eerste grote soloproject: een wat unheimisch hotel waar dieren een hoofdrol spelen.

Eenden op de bijzettafel. Een vogelkooitje bij het raam. Paarden op het Delftsblauw en leeuwenkoppen in de open haard. In het schimmige, ouderwets aandoende ‘Hotel zonder dieren’ wemelt het van de dieren. Of toch niet? Lotje: “Het zijn alleen maar afbeeldingen, maar de gasten in dit hotel weten dat niet zeker. Ze zijn volledig van de natuur vervreemd geraakt en kunnen niet meer onderscheiden tussen echt en namaak.”

Hetzelfde thema – wat is waar, wat is verzonnen – speelde een rol in de film ‘A World of Make Believe’ die de kunstenares in 2005 als eindexamenproject maakte. Een wanhopige vrouw speelt daarin een gedroomd Hollywood-verhaal na in een decor van zwartwitkopietjes. Alles om haar heen wiebelt en scheurt, maar de actrice speelt stug door. Haast tegen beter weten in. Diezelfde raadselachtige sfeer komt in het ‘Hotel zonder dieren’ te hangen. In drie nauwkeurig samengestelde decors – het lijkt of de tijd er heeft stil gestaan – laat Van Lieshout de komende dagen mensen acteren. Veel gebeurt er niet: de ‘hotelgasten’ zitten, kaarten, kijken rond, eten en slapen, terwijl de kunstenares ze filmt.
De opnamen stuurt ze naar zeven Nederlandse schrijvers (Tsead Bruinja, Elmar Kuiper, Daniël Dee, Jonathan van het Reve, Annemiek Gerrist, Thomas Möhlmann en Hannah Buenting) die de ‘gedachten’ van de eenzame, van de buitenwereld geïsoleerde personages erbij bedenken. Hun teksten gebruikt Van Lieshout in de uiteindelijke montage als een soort monologues intérieures in de voice over.

“Het is niet alleen voor mij, maar ook voor de schrijvers een spannend project”, zegt Lotje. “Zij moeten maar afwachten waar ik mee kom en zich daardoor laten inspireren. Ik moet vervolgens weer met hun teksten uit de voeten kunnen.” Het eindresultaat wordt op 10 en 11 februari in Kunsthuis Syb gepresenteerd, maar belangstellenden kunnen ook voor die tijd binnen wandelen. Lotje geeft graag uitleg. “Ik zit hier vijf weken en heb verder geen afleiding. Geen televisie, geen werk, geen feestjes, geen afspraken.” Het lijkt verdorie wel alsof zij, net als haar ‘hotelpersonages’, van de buitenwereld is afgesneden.

Het is de relatie tussen mensen en de beelden waarmee ze omringd worden die Van Lieshout zo fascineert. Af en toe is het lekker om even aan die overdaad te ontsnappen. “We bevinden ons temidden van een overvloed aan beelden. Soms vind ik dat er teveel beelden zijn – er zit zoveel lelijks bij. Dus probeer ik een wereld te maken waar alleen de beelden in zitten die ík erin wil hebben. In mijn wereld zitten geen overbodige dingen.”

Door een paar symbolen uit hun context te halen en ze te hergroeperen, kan een volledig nieuwe sfeer ontstaan. Van Lieshout: “En die hoeft niet perfect te zijn. Juist niet.”

DWALENDE BEZOEKERS
door: Daniël Dennis de Wit
Tubelight 49, 2 maart 2007

De kunstenaars die telkens voor een maand te gast zijn in het Friese Kunsthuis Syb, moeten een kleine veldslag leveren om de ruimte naar hun hand te zetten. Er zijn geen witte galeriewanden en de historische omgeving van het pand dringt zich onafwendbaar aan je op. Tijdens haar residency wist de jonge kunstenares Lotje van Lieshout echter handig gebruik te maken van de ambiance.

Van Lieshout realiseerde in Beetsterzwaag haar project Hotel zonder Dieren. Ze veranderde het kunst huis in een hotel en filmde een aantal hotelgasten die ronddolen door een interieur waar in de gordijnen, in het behang, in het servies en in de meubelen afbeeldingen van dieren verwerkt zijn. De bewoners zitten opgesloten in het hotel en weten niet waaraan de afbeeldingen refereren, alsof het een fenomenologisch doolhof betreft. De hotelgasten hebben geen kennis van de buitenwereld en hebben nooit een levend dier gezien. Zo eet een meisje in de film een vis terwijl ze niet eens weet dat zulke dieren in het water leven. De bewoners spreken niet zelf; hun gedachten worden verwoord door voice-overs, geschreven en ingesproken door verschillende dichters en schrijvers, waaronder Tsead Bruinja, Hannah Buenting, Daniel Dee, Annemieke Gerrist, Elmer Kuiper en Jonathan van het Reve. Deze bijdragen zijn nogal wisselend van karakter. Sommige voice-overs zijn nogal poëtisch en abstract van aard, terwijl andere heel beeldend overkomen. Dit komt niet ten goede aan de verhaallijn van de film, maar het doet gelukkig niks af aan de sfeer van het werk.

Door de grote nadruk op de stilering en atmosfeer van de ruimte, sluit dit project aan bij eerder werk van Van Lieshout. Zo maakte zij voor haar afstuderen de film A World of Make-Believe, die zich afspeelt in een film noir-achtig decor dat helemaal is opgebouwd uit papieren zwart-wit kopieën.

Ook in de presentatie van Hotel zonder dieren werd de strijd aangegaan met de ongestucte kale wanden van het pand. In het laatste weekend van Van Lieshouts verblijf werd de uiteindelijke film getoond tussen de overblijfselen van het decor. En dat was verwarrend. Als bezoeker sta je immers temidden van het decor dat ook in de film wordt vertoond, waardoor je jezelf nog meer in de sfeer van het hotel waant. Doordat de scheidslijnen tussen fictie en werkelijkheid op subtiele wijze worden bevraagd, is deze verwarring vruchtbaar, maar misschien niet alomtegenwoordig genoeg om het voor de bezoeker tot een totaalbeleving te maken.

HOTEL ZONDER DIEREN
Lotje van Lieshout
Projectperiode 10 januari t/m 11 februari 2007

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting.