Kunsthuis Syb

De belangstelling voor het mystieke en spirituele is de laatste jaren enorm toegenomen. Recent sprak de Dalai Lama nog een uitverkocht Ahoy toe. Die toegenomen belangstelling voor zingeving en begeestering is ook in de kunst te herkennen. Is het een tegenwicht tegen een doorgeschoten materialisme in de samenleving? Jasper Griepink (1988) en Eamonn Harnett (1989) houden zich allebei bezig met rituelen. Beide kunstenaars geven in de manier waarop ze met de wereld, de ander en hun kunst omgaan blijk van een (spirituele) gevoeligheid, voorbij het rationele. “Schijnbaar vastomlijnde concepten als ego, mythe, cultuur en gender proberen zij te ontstijgen”, een van de redenen waarom ze samen zijn uitgenodigd voor een werkperiode in Kunsthuis SYB. Het is een op het eerste gezicht logische combinatie. Beter bekeken blijken er toch een heleboel verschillen, zo niet tegenstellingen in persoonlijkheid en werk van beide kunstenaars te zitten.

Prieelvogel
Griepink is kunstenaar en healer. Met zijn performances maakt hij zijn deelnemers bewust van hun lichaam en de begrenzing ervan. Een film van een eerdere performance in de ruimte van Kunsthuis SYB laat zien hoe dit in zijn werk gaat. Het ritueel van Griepink is behalve therapeutisch erg mooi om naar te kijken. De personen worden ingesmeerd met rode klei en omgeven met kleurrijke bloemen en doeken. Het publiek krijgt een esthetische ervaring voorgeschoteld terwijl de deelnemers met gesloten ogen het heilzame ritueel ondergaan. Het ritueel doet ergens denken aan het nestgedrag van de prieelvogel waarvan Griepink een filmpje op zijn website geplaatst heeft. Het mannetje bouwt ter compensatie van zijn eigen saaie bruine uiterlijk, een prachtig nest van alle kleurrijke spullen die maar voor handen zijn. Met besjes, bloemen en planten maakt hij een indrukwekkend bouwwerk voor de vrouwtjes.

Daarin schuilt meteen het grote verschil tussen beide kunstenaars. Waar Griepink zijn werk opsiert met kleurrijke bloemen en materialen, is het werk van Harnett ingetogen. Zijn ritueel waarmee hij afstudeerde aan de Rietveld Academie, bestond uit fragmenten van bestaande rituelen. Met verschillende kleuren zand maakte hij een tekening op de grond, een uiterst precieze handeling. De toeschouwers werden langzaam opgenomen in de verstilde concentratie waarmee Harnett zijn tekening maakte. Hierin stond de handeling centraal en het effect daarvan op de toeschouwer en vice versa. Dit ritueel draaide om de verhouding tussen kunstenaar en publiek en het effect van de wisselwerking tussen beide op de rituele handeling. De registratie van de performance laat zien hoe geconcentreerd en verstild deze performance geweest is. De luidende kerkklokken op de achtergrond dragen daar alleen maar aan bij. Ze verstoren de stilte maar versterken tegelijkertijd het sacrale van de handeling.

Zweethut en natuurfilm
Een aantal teksten aan de muur in Kunsthuis SYB beschrijven verschillende opvattingen en gebruik van tabak. Ze zijn door Griepink opgehangen als onderdeel van zijn presentatie. Het zijn fragmenten uit een boek van Dale Pendell, een hedendaagse alchimist die op poëtische wijze een mengeling van botanie, scheikunde, spiritualiteit, psychologie en geschiedenis in zijn teksten verweeft. Dit, maar ook de rituelen en teksten van Griepink zelf, getuigen van een holistisch wereldbeeld, het idee dat alles in het leven met elkaar vervlochten is. Volgens hem is er een verband tussen ons denken en gevoel, onze innerlijke wereld en de externe buitenwereld, tussen geschiedenis en heden. Zo blijkt ook uit het ritueel dat uitgevoerd wordt in Kunsthuis SYB waarin de tabaksplant een centrale rol speelt.

Op uitnodiging van Griepink nemen we plaats in het geraamte van een zweethut. We zitten op een kleedje. In het midden staat een schaal, iets daarbuiten een grote kom met water. Er ligt een pakje shag en er brandt een sandelhoutje. Het begint. Griepink geeft het sandelhout aan zijn naaste buurman. “Het is bedoeld om je te beschermen tijdens het ritueel, geef maar door.” Griepink vertelt over een recent voorval, zijn vader stuurde hem een filmpje waarin hij vertelt hoe zwaar het is te stoppen met roken. Het ritueel is dan ook bedoeld om dit leed te verzachten. Om dat te kunnen doen houden we allemaal, om de beurt een citroen vast terwijl we denken aan alle goede dingen in ons leven waar we dankbaar voor zijn. Diezelfde citroen drukt Griepink uit over zware Van Nelle shag. Daarmee komt het ritueel tot een einde. We wassen onze handen in zout water en mogen uit de zweethut stappen. Thee en een rijstwafel met honing en kruiden uit de buurt staan klaar.

Werk van Harnett is achterin Kunsthuis SYB te vinden of althans een aanzet ertoe. Harnett vertelde in eerste instantie een klei oven te willen bouwen. Hij is daarmee begonnen maar het hele project bevindt zich nog in de experimentele fase. In Kunsthuis SYB staat de oven en wat kleine proefjes en vormen. Ook ligt er een verzameling stenen en slakkenhuisjes, echte en nagemaakt in klei van Friese bodem. De kleigrond in Friesland was de aanleiding voor het bouwen van een oven.
Een nieuwe film van Harnett is te zien in de dorpskerk, gemaakt tijdens een van zijn fietstochten door Friesland. Het is een natuurfilm, detailopnames van slakken, kikkers, muggen en vliegen. Prachtig groen en warm zonlicht omgeven de dieren die zijn gefilmd. De film heeft weinig van doen met religie of spiritualiteit. Het lijkt meer voort te komen uit een verlangen naar een harmonieuze verhouding met de natuur, naar rust en verstilling. De uitbundige pracht en praal in sommige werken van Griepink staat werkelijk haaks op de ingetogen rust die het werk van Harnett uitstraalt.
Zijn bewuste keuze voor de locatie is duidelijk: een religieuze ervaring kan hetzelfde voelen als vertoeven in de natuur op een zonnige middag in mei. Een enigszins letterlijke parallel en ook wat simplistisch. Maar duidelijk is dat Harnett zoekt voorbij het kader van het ritueel en het religieuze en uitdrukking geeft aan een harmonieuze relatie tussen menselijke beschaving en natuur.

Verschillende rituelen
Beide kunstenaars blijken heel verschillend om te gaan met het ritueel. Voor Harnett was het een vorm die in een eerdere performance goed paste maar hier niet terugkomt. Het ritueel stond gelijk aan het maakproces waar de toeschouwer onderdeel van werd. Uit zijn film en keuze voor locatie blijkt wel een interesse in een religieuze of semi-religieuze ervaringen. Harnett lijkt meer een uitvlucht te willen bieden uit de snelheid van het alledaagse en een balans te zoeken tussen menselijke beschaving en natuur. Voor Griepink is het ritueel zijn methode en zijn materiaal als healer en als kunstenaar. In zijn werk onderzoekt hij de potentie van niet westerse gebruiken en de waarde ervan voor onze fysieke en mentale toestand. Hoe verschillend in opvatting en uitstraling ze ook zijn, beide werken bieden een tegenwicht tegen het materialisme in onze samenleving, de hang naar beter, sneller en meer en dat is niet overbodig.