Kunsthuis Syb

Meteen na binnenkomst in Kunsthuis SYB sta je oog in oog met een monumentale muur met daarop in grote zwarte letters ‘Arrivals’ gedrukt. De strakke witte muur doet denken aan een museale ticketbalie, was het niet voor een dame achter een kleine receptie die je nadrukkelijk verzoekt om een ‘arrival form’ in te vullen. Zittend in een van de stoelen van de vriendelijk ‘doch streng overziene’ wachtruimte van Anouk van Reijen, word je schriftelijk uitgehoord over je naam en toebehoren, maar ook over functies, interesses en inspiratiebronnen. Pas nadat alles is ingevuld en ondertekend, overhandigt de receptioniste je je ticket (plattegrond van SYB in GATE A) en wordt het afzetkoord verwijderd. De medewerkster wenst je nog een goede reis en vanaf dat moment ben je officieel ingecheckt in Vluchtbasis.

De reis verdiept zich meteen enorm in schaal en tijd doordat je na de eerste gate terecht komt in een heropvoering van de maanlanding. Op een groot scherm trekken acht meiden gehuld in onder andere stukken plastic, laag sluipend door een grijs en dor landschap. In een semi-ritueel moment planten ze uiteindelijk een kleine Amerikaanse vlag in de onvruchtbaar ogende aarde. Dit werk van Liz Dautzenberg is opgenomen in het Craters of the Moon monument in Idaho waar in 1969 de Apollo astronauten ook daadwerkelijk oefenden voor toekomstige ruimtereizen. De zelf ingekraste regendruppels en tekeningen die de film afwisselen doen denken aan vroeg experimentele film en geven het geheel zo een lichte Le voyage dans la lune ondertoon.

De ruimtelijke tocht door SYB is verder ingedeeld in GATE C t/m F. Onderweg naar GATE C passeer je een klein werk van Marjet Zwaans. Dit geïsoleerde Dimensions Variable bestaat uit een lege ballon met daarop een cm-lijn uitgetekend. De lijn is door de ballonvorm duidelijk vertekend en roept binnen Vluchtbasis vragen op over internationale maatvoering. Maar wat is precies de relatie van dit werk tot de andere gates en hoe verhoudt de hier getoonde dimensie zich tot de andere werken in Vluchtbasis? Een andersoortige verwarring ontstaat verderop in GATE C, waar in een rechte lijn tafeltjes zijn gerangschikt tegenover een koffie- en koekjespresentatie. Na de strak gechoreografeerde entree van Van Reijen oogt deze koffiehoek wat verwarrend zelf ook als een installatie. Maar met voortschrijdend inzicht in haar functie, vervliegt de reis – na pas net onderweg te zijn – terug naar dat preparatoire kopje koffie in de taxfree zone.

Het pad rondom SYB’s oude binnenmuren leidt naar een letterlijk in het luchtledige geïnstalleerde wc-ruimte van Dautzenberg. Met doorzichtige stippellijnen en tekst wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen het publieke deel (buiten de wc-ruimte) en de private ruimte (binnen de gestippelde kaders). De grens tussen publiek en privé wordt nogmaals openlijk bevraagd in een zich herhalende tekst op het aanwezige wc-papier, tevens de titel van het werk: When private becomes public. Leunend tegen de muur van SYB is deze fantoom wc wel degelijk gebonden aan een specifieke plek in SYB. Dautzenberg lijkt daarmee een heel andere weg in te slaan dan in haar eerdere ‘universele’ ruimtereis. Refereert deze wc ook aan het versmelten of schenden van privaat en publiek tijdens de reis? En gaat deze uitgestippelde ruimte nog een relatie aan met SYB’s wc boven? Ook hier roept de schijnbare onsamenhangendheid van de gearrangeerde werken allerlei vragen op over de status van deze reis (all in?).

Via GATE E kom je uiteindelijk in het werk van Laura Bolscher terecht. Bolscher koos de met oude muren omringde achterruimte als uitgangspunt voor haar residentiële reis. Zo is er een bobbelig gordijn getimmerd in een raamopening (de aankoopstickers zitten nog op de latten), een hoek gevuld met een hellend stuk vloer, een scherm van hout en tapijt aan de muur opgehangen, een rolluik in een verlaten deuropening geïnstalleerd en een venster schuin in een muuropening gehesen. In het midden van de ommuurde ruimte staat een groots ook uit hout opgetrokken object dat qua vorm ergens ophoudt tussen een springpaard en omgelegde dakgoot. De houten sculpturale ingrepen in de ruimte weerspiegelen Bolschers visie op SYB’s muren en haar algehele gevoeligheid voor ruimtelijke invulling. Lang hoef je niet over het werk na te denken, aangezien Bolscher graag en aanwezig zelf uitleg geeft over het werk. Zo vertelt ze dat ze vertrekkend vanuit het idee van een vluchtbasis eerst overwoog dingen scheef neer te zetten en ze te laten opstijgen, maar na een aantal andere opties er toch op uit kwam om de vervlogen ruimte van SYB terug te brengen en deze “nog iets ‘actiever’ vervlogen te maken.” Nadat ze de eerste ruimtelijke ingrepen had uitgevoerd – zoals het “LCD scherm” aan de muur – bleef het toch teveel langs de muren plakken, aldus Bolscher. Daarom besloot ze in het midden een zebrapad te installeren, want “een zebrapad is altijd de verbindende ruimte, het had ook een stoplicht kunnen zijn, maar een zebra is het geworden.” Absent Ages and the Zebra is zo een typisch Bolscher werk, ontstaan uit de opgetogen associatieve wervelwind die haar omringt. Of zoals Bolscher het op haar website samenvat: “My work suits every child from 6 till 96 years old. The work doesn’t answer, it is asking a question. The work plays a joke, you laughing. I think over a thought, insanity is pupping up, the though is thought over and over and over again.”

Bolschers werk dreigt zo op het eerste gezicht te verzanden in een impulsieve stroom van persoonlijke associaties, maar het resultaat in SYB is verrassend genoeg overzichtelijk en huiselijk sculpturaal te noemen. De ruimtelijke ingrepen hebben iets ontwapenends in hun spontaniteit en directheid. Evengoed blijven er nog wel veel losse eindjes in de lucht hangen. Zo is Bolscher zelf nadrukkelijk aanwezig in en rond haar GATE, maar is haar rol naar het publiek toe ondoordacht, waardoor ze met haar sprekende aanwezigheid de kans mist het werk te versterken. Het is deze relatie tussen haar werk, haar persoonlijkheid en haar publiek die zich nog veel verder en gerichter kan ontwikkelen.

“Uw attentie alstublieft, wij willen u mededelen dat (naam) geboren in (geboorteplaats), een opleiding heeft voltooid aan (opleiding), een fascinatie heeft voor (fascinatie) en sterk beïnvloed is door (naam) woont en werkt in (plaatsnaam) en bij deze tentoonstelling aanwezig is”.

Met een bijna sciencefiction aandoende helderheid galmt een autoritaire stem door de ruimte. Zodra de vrouw begint met praten vallen alle gesprekken in SYB stil. Met intervallen van een aantal minuten worden alle aanwezige bezoekers omgeroepen en hun eerder afgenomen privégegevens publiek opgedrongen. In deze opvolging van Van Reijen’s The Biography of the Visitor wordt de bezoeker geconfronteerd met het dwangmatige van een systeem dat al het private publiek maakt in de naam van veiligheid. Tegelijkertijd brengt de vriendelijke, maar ook rigide omroepstem een reactie teweeg die weer boekdelen spreekt over onze huidige social media obsessie. GATES vertaalt onze veelal visuele preoccupatie met de ander naar een algemeen hoorbare vorm. De nieuwsgierigheid naar de biografie van de ander interrumpeert alles.

Het vertrekpunt van deze residentie als reis – als een vluchtbasis waar je even kunt inchecken – heeft veel potentie. Het opent een ruimte voor het uitwisselen van ervaringen, perspectieven en ontmoetingen die meer dan vluchtig kunnen zijn. Zo had er gedurende Vluchtbasis een zeer productieve uitwisseling kunnen plaatsvinden tussen de prettig gestoorde chaos van Bolscher en de strak geregisseerde presentatie van Van Reijen. Bolschers werk – en vooral de publieke receptie van haar werk – is gebaat bij een dergelijke mate van regie. Een wat meer reflexieve focus lijkt ook al naar voren te komen in een klein houten tegeltje dat Bolscher – nog vol lijmranden – toegevoegde aan een gehavende en half betegelde muur in SYB. Voorzichtig onttrokken aan het strakke verband van de historische tegels, levert dit gebaar in als zijn eenvoud een krachtige annotatie op de bestaande ruimte op.