Kunsthuis Syb

Terwijl de klemmende voordeur van SYB met een schok openspringt, klatert een naargeestige schaterlach door de schemerige ruimte. De stem blijkt afkomstig van een vrouw met gifgroen gezicht, de leider van de zogenaamde apocalyptische gemeenschap die momenteel in het pand huist. De intrede van 2012 betekent namelijk het einde der tijden, en om deze catastrofe te voorkomen is in SYB gewerkt aan het ultieme kunstwerk – wellicht het laatste ooit. De heks, te zien op vier videoschermen verspreid door het Kunsthuis, wordt afwisselend uitgebeeld door groen geschminkte performers en papier-maché poppen. Allen zijn personificaties van de hoofdrolspeelster. Bang en strijdlustig tegelijk mijmert de groene vrouw over de komst van haar minnaar, een onzichtbaar personage dat de dood symboliseert. “There’s no more time”, zegt ze. “This recording is our liberation. Or my last work.”

De video-installatie ‘The Apocalypse Community’ is gemaakt door Joaquín Cociña (1980) en Cristóbal León (1980). Ze studeerden beiden af als kunstenaar en filmmaker in thuisland Chili en werken sinds 2007 samen. Momenteel is hun standplaats Amsterdam, waar Cristóbal onlangs zijn tweejarige deelname aan De Ateliers afrondde. De kunstenaars experimenteren met het mixen van filmische genres, zoals documentaire, soap en comedy. Dit leidt tot achtbanen van beelden en verwijzingen, gestructureerd in een vertelling met mythische kenmerken. Binnen een enkel werk slaan de wijzers uit van poëtisch naar expliciet en van humoristisch naar ronduit kwaadaardig. Hun beeldtaal is archetypisch (groene vrouw, dus heks) en bevat sterke metaforen, die vaak worden vormgegeven middels een machtsstrijd  tussen man en vrouw – zoals ook hier. Meestal is het de vrouw die zegeviert.

Hoewel de kunstenaars zich oorspronkelijk met veel precisie en geduld richtten op animatie, breiden ze die techniek tegenwoordig uit met improvisatie, zelfgemaakte poppen en menselijke performers. Om deze aanpak verder te verkennen, met hun eerste feature film ‘La Casa Lobo’ (‘het wolvenhuis’) in het vooruitzicht, kwamen ze naar Beetsterzwaag. Voor ‘The Apocalypse Community’ bundelden Cristóbal en Joaquín hun krachten met performer Ana Mariá Fernández, choreografe Leonie Kuiper en muzikante Jessica Sligter. Al pratende kreeg de specifieke invulling van het project gestalte. Mede door de betrokkenheid van Jessica werd de gebruikelijke werkwijze van de Chilenen – eerst beeld, dan geluid – omgedraaid. Door improvisatie ontstond een deel van de gesproken tekst, aangevuld met internet-quotes over de dood, waarin het beladen woord steeds wordt vervangen door termen als ‘minnaar.’

Hoewel het in eerste instantie de bedoeling was één lange film te maken, ontstonden uiteindelijk vier delen die weliswaar een geheel vormen, maar tevens op zichzelf kunnen staan: hun eindes zijn zo gemonteerd dat de films als willekeurige puzzelstukken op elkaar aansluiten. Op een van de schermen dwaalt de heks rond in een verlaten bos, verwoed kauwend op een stuk boomschors, terwijl dikke regendruppels hoorbaar de bebladerde aarde raken. De heks, dit keer verbeeld door een geknutseld vingerpopje, wordt vanuit een kartonnen huisje door haar andere ‘ik’ gewaarschuwd voor de spoedige komst van haar geliefde. Het kleine heksje klimt door het raam naar binnen om zich te verstoppen. Een andere film toont de heks in deze schuilplaats, waar ze haar minnaar zowel bezingt als op afstand houdt. Beide scènes kunnen zonder narratieve gevolgen voor of na de ander worden geplaatst.

In het deel getiteld ‘Aquelarre’ (‘heksensabbat’), groot geprojecteerd midden in SYB, is de heks op haar angstaanjagendst. Haar innerlijke wereld baant zich een weg naar buiten: ze huilt, lacht en voert primitief ogende rituelen uit. Kraaiachtig kermend braakt ze een straal glitterspuug uit, waarna ze begint te stuiptrekken alsof ze bezeten wordt. Bereidt ze zich voor op de aanstaande strijd op leven en dood? Of is ze in gevecht met haar reeds gearriveerde lieveling? De koortsachtige opeenvolging van associatieve en intuïtieve beelden is niet eenvoudig te volgen. Hoewel je er als toeschouwer met de haren wordt bijgesleept, geeft het werk zich niet bloot: als een grijnzende demon ontsnapt het keer op keer aan elke logica en ratio. Het resultaat is een chaotische verzameling van lugubere en tegelijkertijd komische taferelen, waarin tegenpolen elkaar uitdagen of juist één worden: pop en mens, dood en leven, droom en realiteit, goed en slecht, sprookje en nachtmerrie. Erop of eronder.

Een klein televisiescherm, het dichtste bij de uitgang naar de Friese buitenwereld, vertoont de video ‘Confession.’ Hierin biecht de heks op dat ze de situatie en haar eigen rol daarin aanvankelijk niet begreep. Niettemin besloot ze haar ‘doubtful heart’ te volgen. Want waarom zou je je afkeren van iets waar je niet omheen kan? Ben je ooit ergens echt zeker van? De woorden van deze performer passen in het verhaal van de film, maar vormen tegelijkertijd een reflectie op haar gevoelens als deelnemer aan dit kunstproject. Onbedoeld verwoordt ze hiermee ook nog eens de verwarring die het rauwe werk oproept bij de toeschouwer. Wat moet je hier nu eigenlijk mee? Het antwoord op deze vragen ligt eveneens subtiel in het werk verscholen: laat het simpelweg in al zijn geweld over je heen komen. ‘I fearfully accepted his embrace/I fearfully accepted his consuming kiss,’ zingt de heks met ijle stem, terwijl ze uit haar huisje klimt en verdwijnt in de duisternis van het nachtelijke bos.

THE APOCALYPSE COMMUNITY
Cristóbal León & Joaquin Cociña
Projectperiode: 28 oktober t/m 9 december 2011
Raamexpositie: 3 december 2011 t/m 3 januari 2012

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting.