Kunsthuis Syb

Het huis met de arend is een samenwerkingsproject van schrijver/beeldend kunstenaar Basje Boer en beeldend kunstenaar Ruth van Beek. Achterin de ruimte van Kunsthuis SYB, waar zich het oude stenen bakhuisje bevindt, zal het duo een kamer inrichten. Aan de hand van fragmentarische gegevens zoals boeken en foto’s, een jas aan een haakje of een koffer in een hoek maken zij een interieur. In samenspel met licht en geluid suggereert het interieur een personage dat in de kamer leeft.

Deze denkbeeldige bewoner van de kamer is niet lijfelijk aanwezig maar zijn sporen worden zichtbaar in beeld en tekst. Het is tegelijk de hoofdpersoon van een boekwerk met de titel Het huis met de arend. Van Beek en Boer maken dit boek ter plekke en presenteren het na afloop van de werkperiode aan het publiek.

De kunstenaars willen tekst en beeld in dit project een evenredige rol geven. De media dienen op zichzelf te blijven staan, zonder dat tekst de functie van uitleg en beeld de functie van illustratie krijgt. Daarbij zullen zij voortdurend balanceren tussen verstrekken en achterhouden van gegevens.

Basje Boer (Amsterdam, 1980) studeerde in 2003 af aan de afdeling Fotografie van de Gerrit Rietveld Academie. In het voorjaar van 2006 debuteerde zij als schrijver bij De Arbeiderspers met de verhalenbundel Kiestoon.
De jaren daarna vervolgde ze haar werk als beeldend kunstenaar. Recentelijk waren verhalen van Boer  te lezen in onder meer De Revisor en Lava. Daarnaast schrijft ze voor Mister Motley, Skrien en De Groene Amsterdammer. Inzoomend op details van de alledaagse werkelijkheid geeft Boer deze een absurd karakter.

Ruth van Beek (Zaandam,1977) studeerde een jaar eerder af aan de afdeling Fotografie van de Gerrit Rietveld Academie, in 2002. Haar werk was te zien bij onder andere galerie Van Zoetendaal en tijdens Art Amsterdam en in verschillende boeken en tijdschriften. In 2008 exposeerde ze solo bij Foam Amsterdam. Van Beek verzamelt familiefoto’s, krantenfoto’s en plaatjes uit boeken en folders en snijdt ze open om ze te herschikken. Ongelukken met vliegtuigen, paradijselijke landschappen, vechtende mensen, verjaardagsfeestjes, reizen naar verre bestemmingen, vreemde objecten, archeologie, jagers en bloemschikken. De tegenstellingen staan symbool voor de transformatie van de overzichtelijke wereld zoals die vroeger bestond, in de vorm van bijvoorbeeld kranten, reisboeken en encyclopedieën, naar de hedendaagse verschijning van de wereld; een oneindige chaos van beelden en informatie op het internet, waar elke denkbare combinatie mogelijk is.

Het huis met de arend – Ruth van Beek & Basje Boer
Begeleidende tekst door Basje Boer

De film Don’t Look Now (Nicolas Roeg, 1973) speelt zich af in de straatjes van Venetië waar, volgend op een tragische dood, mysterieuze voorvallen plaatsvinden. In de magistrale eindscène zien we al die onverklaarbare gebeurtenissen achter elkaar gemonteerd. De kijker wordt getroffen door de overeenkomsten tussen de verschillende scènes – bijvoorbeeld de steeds terugkerende kleur rood -: op dit allerlaatste moment vallen alle puzzelstukjes in elkaar. Pas als de aftiteling is ingezet, begint de kijker zich af te vragen: Maar wat wàs de verklaring dan precies? In plaats van een verklaring te geven, wordt er één gesuggereerd door het tonen van beelden die gevoelsmatig bij elkaar kloppen.

In de overgang van zomer naar herfst 2009 verblijven kunstenaar Ruth van Beek en ik, schrijver/kunstenaar Basje Boer, vijf weken in Kunsthuis SYB te Beetsterzwaag om ons project Het huis met de arend te realiseren, bestaande uit enerzijds een installatie en anderzijds een boek (met een combinatie van beeld en tekst). De terugkerende elementen uit Het huis met de arend horen op eenzelfde manier bij elkaar als de voorvallen uit Don’t Look Now.
Het risico van de combinatie tekst en beeld is dat het ene medium het andere medium te nadrukkelijk uitlegt: beeld wordt illustratie of tekst wordt bijschrift. Om dit te voorkomen, ontstaan de verschillende elementen uit Het huis met de arend op organische wijze, namelijk door middel van verschillende wisselwerkingen: een wisselwerking tussen Ruth en mij, tussen tekst en beeld en tussen driedimensionaal (de installatie) en tweedimensionaal (het boek). Daarnaast speelt ook ons verblijf in Kunsthuis SYB een rol in het werkproces: ons dagelijks leven, het Friese platteland, de dynamiek tussen ons tweeën, de boeken die we lezen, de films en tv-programma’s die we zien en de muziek die we luisteren.
Een voorbeeld van deze wisselwerking begint met een zinnetje dat ik schreef: De beesten uit het bos; ze komen uit de holen en de bomen[i]. Ruth pikt die zin uit mijn tekst en creëert deze beesten vervolgens in een reeks collages. Al eerder maakt ze een reeks collages van meubels waarvan de poten mij weer deden denken aan de uiterlijke overeenkomsten tussen meubilair en dieren. In de huiskamer van Kunsthuis SYB vindt Ruth een bloemlezing met daarin een gedicht van J. Slauerhoff. Het opent met de regels: Heilige reeën/Op tengre poten. Ik maak vervolgens een serie tekeningen van meubels met dierlijke eigenschappen, in de zwarte vlakken die herinneren aan schaduwen. Ruth en ik maken iele schaduwen voor de meubels in de installatie. Die schaduwen vinden vervolgens hun weg terug naar mijn tekst: Schaduwen kruipen als beesten uit de barsten in de vensterbank[ii].

De kern van Het huis met de arend kun je opsplitsen in twee lagen.
Ten eerste is er de verhaallijn, of eerder de suggestie van een verhaallijn. In de tekst wordt verwezen naar een abstract personage, een huis, de omgeving van dat huis en een gat dat wordt gegraven door een tweede en een derde personage. Elementen uit de tekst – bijvoorbeeld de eerder genoemde dieren, meubels en schaduwen – keren in datzelfde boek terug in een beeldenstroom. In navolging van de surreële wereld uit de tekst, toont ook de reeks beelden een onwerkelijk universum: de droomwereld van het abstracte personage. Fragmenten uit die wereld verschijnen vervolgens in driedimensionale vorm in de installatie die bij het boek hoort; soms letterlijk en soms in een persoonlijke interpretatie. De installatie oogt als de leefruimte van de abstracte hoofdpersoon maar is feitelijk een nieuwe verschijningsvorm van zijn droomwereld.
Dan is er de tweede laag van Het huis met de arend: het ontstaansproces. Op subtiele wijze weven we de totstandkoming VAN het project IN het project zelf, een beetje alsof de achterkant van een decor naast het decor wordt gepresenteerd. Bij het boek voegen we bijvoorbeeld een poster waarop foto’s van de totstandkoming van het project te zien zijn, maar dan als een collage op de muur gepresenteerd en weer opnieuw gefotografeerd. De beelden die we voor het boek creëren, worden op één hoop gegooid met beelden van het ONTSTAAN van die beelden – en dat alles wordt ook weer opnieuw gefotografeerd. De installatie wordt eerst gefilmd en dan ontmanteld. Door alle elementen uit de ruimte op een rij te zetten en te nummeren, wordt de installatie als het ware gearchiveerd. Uiteindelijk is het dus niet de installatie die wordt getoond maar de middelen waarmee de installatie werd gemaakt. Die middelen worden een installatie op zich; het maakproces van het kunstwerk is het kunstwerk geworden.

[i] Uit Het raam
[ii] Uit Binnen.

HET HUIS MET DE AREND
Ruth van Beek & Basje Boer
Projectperiode 19 augustus t/m 27 september 2009

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting en het Fonds BKVB.