Kunsthuis Syb

Het klinkt woordspelig maar om een ingang te kunnen vinden in Blind House, het weekeinde voor de feestelijke afsluiting, geeft het woordenboek een onverwachte betekenis die plotseling tot geheel andere overwegingen leidt en zelfs de hoop doet ontstaan dat de meest ultieme beslissing die Maurice van Daalen en Giorgios Gripeos kunnen nemen werkelijkheid zal worden. Dat zal wel niet maar het zou wel passen in een opmerking die Gripeos zich liet ontvallen terwijl we geanimeerd stonden te babbelen over hun werkzaamheden in Syb de afgelopen weken en de mogelijke invloed op dan wel de reacties uit de lokale samenleving: “Het mooie van in situ werken is dat mensen pas naderhand, als alles weer weg is, beseffen dat er iets is gebeurd”.

Laten we wel wezen. In het een na laatste weekeinde is er niet veel te zien. Er zijn ramen afgeplakt aan zij- en achterkant. Binnen zijn doorgangen dichtgetimmerd, aan de gevel hangen twee luidsprekerboxjes, gemaakt van verzameld oud hout uit de omgeving. En op een sokkel, eveneens van zoveelstehands hout staat een inmiddels stoffige televisie waarop een nauwelijks thuis te brengen beeld wordt vertoond. Die luidsprekers aan de gevel en het geluid dat daaruit komt (geluiden van werkzaamheden of zoals op de openingsdag een muzikale inwijding van het werkproces) voegt zich moeiteloos in het geluid van de straat. Het is er maar het valt nauwelijks op.

Voor de passant die het Kunsthuis niet heel goed van binnen kent is het schier onmogelijk vast te stellen dat het beeld op de televisie afkomstig is van een beveiligingscamera die vanuit een gefixeerde positie het voormalige kamertje achterin registreert. Het vergt langdurig staren om het kozijn en de (afgeplakte) ramen te onderscheiden. Voorts toont het beeld strepen die niet te herleiden zijn tot de herinnering maar balken kunnen zijn of touw of een reflectie van iets op het beeldscherm.

Juist deze ondefinieerbaarheid gaf na de verschillende betekenissen van blind (Engels) eens te hebben opgezocht een dimensie aan het project die me wel intrigeert. Je kunt Blind House natuurlijk opvatten als ‘geblindeerd huis’ of een dichtgemetseld huis waar ooit leven is geweest dat alleen met herinnering of fantasie valt te reconstrueren. Een spannender betekenis is: verborgen.

Als je bij iemand naar binnen gluurt dan zie je een interieur. Maar wat je vooral ziet, zijn deuren die toegang verschaffen tot gedeeltes van het huis die je niet kunt zien. Je hebt geen idee wat daar is, wat er zich afspeelt. Dat zou je het verborgen huis kunnen noemen. Dat zijn ook meestal de intieme plekken. Pas als je zou inbreken of de bewoners zou leren kennen, krijg je tot op zekere hoogte een idee van wat zich daar afspeelt.

De televisie die Van Daalen en Gripeos gebruiken suggereren dat de voorbijganger mee mag kijken naar de werkzaamheden die zich in het afgesloten deel van het huis afspelen. De gefixeerde camerapositie zorgt er echter voor dat de meeste werkzaamheden buiten beeld blijven. Van Daalen en Gripeos kunnen wel zeggen dat die camera 24 uur per dag registreert en de voorbijganger die blik op dat verborgen huis gunt maar het is niet te controleren. De bezoeker heeft geen toegang tot dat deel van het huis.

Ondertussen raak je wel nieuwsgierig naar de ingrepen die zij in dat deel van het huis plegen. Ze zijn er tenslotte al sinds 2 februari bezig en beginnen uitputtingsverschijnselen te vertonen; zijn verslaafd geraakt aan ijs om de nodige suikers binnen te krijgen en reppen in het weekeinde voor de feestelijke afsluiting van de stilte voor de storm.

In hun aankondiging spraken ze over het langzamerhand volstouwen van het voorhuis met bouwtekeningen, objecten, prototypes. Daar was geen sprake van maar dat deerde mij niet. Ik ben vooral nieuwsgierig geworden hoe die storm eruit gaat zien. Wat is er in Blind House aangericht. Dat laat nog een paar dagen op zich wachten voordat dat voor bezoekers toegankelijk is. Natuurlijk ga je uit van een mooie ingreep in de architectuur, een intelligente installatie die de blik verruimt maar stiekem hoop ik dat ze de boel weer in oorspronkelijke staat terugbrengen en ons tonen dat er iets gebeurd is zonder dat we beseffen wat. Stilte na de storm. Fantastisch.

De terugblik

Wat er achtergebleven was: een totaal verduisterd achterhuis waar aanvankelijk op de tast een weg gevonden kon worden. Schaars kaarslicht net voldoende om in eerste rondgang nergens tegen aan te botsen of je hoofd te stoten. En als de ogen dan gewend zijn aan de plotselinge duisternis op een redelijk zonnige zondagmiddag zie je de ingrepen. De contouren van een trap die daar helemaal niet hoort te zijn, een deur afgesloten met een groot hangslot, het achterkamertje gebarricadeerd met balken en planken waar tussen de spleten door (kaars)licht is te zien, een met bakstenen afgesloten doorgang met een oud gietijzeren boerenraam, verlaagde plafonds. En zwarte, zware gordijnen die drie functies verenigden: een tweede laag voor de verduistering, een zachte geleiding van de looproute en de geluiddemping.

Dat was het meest opvallende aspect in de door Van Daalen en Gripeos bewerkte ruimte. De holle akoestiek van het achterhuis was verdwenen. Er heerste een stilte waarvan de regelmatige bezoeker weet dat die daar niet is. De combinatie van stilte en duisternis maakt de ruimte kleiner dan ze is maar ogen wennen aan duisternis waardoor de ruimtelijke verhoudingen hersteld worden en de beklemming verdwijnt. Oren wennen niet aan stilte. In stilte wordt de aandacht voor geluid sterker. Dan hoor je het schuifelen van schoenzolen op het beton, het geroezemoes in het voorhuis van andere bezoekers bij de feestelijke afsluiting. Andere, kleinere geluiden vallen op die er anders ook wel zijn maar verloren gaan omdat licht, het onbelemmerd zien een grote mate van controle verschaft over de omgeving en de noodzaak van goed luisteren vermindert.

In dit opzicht was Blind House een geslaagd project. De bezoeker kreeg te maken met een aantal (zintuiglijke) sensaties die niet alledaags zijn. En het element van een verborgen huis dat ik in de vooruitblik aanstipte kwam op een aantal plekken terug. De gesloten deur, die toegang bleek te bieden tot een ruimte niet groter dan een kast; de achterkamer die toch ontoegankelijk bleef dankzij een op zich zeer fraai samenstel van balken (tevens te zien op de televisie in de voorste ruimte). De gedachte aan door storm neergestorte hanenbalken lag voor de hand maar daarvoor was de constructie te gestileerd waarmee die ingreep wel een extra (sculpturale) dimensie kreeg. Dat is misschien het enige waar Blind House in tekort schoot. Er miste nog een extra dimensie dat het project tot mythe zou kunnen verheffen zoals Giorgos het graag zou zien. Die dimensie was niet toegevoegd door te beantwoorden aan mijn plagerige provocatie om alles op te ruimen voordat de feestelijke afsluiting zou plaatsvinden. Integendeel. Zoals ik had gehoopt werd de nieuwsgierigheid bevredigd en is het juist jammer dat Blind House niet langer voor publiek toegankelijk was. Zo goed was het wel. Voor eerste bezoekers van Syb zal de ingreep die in Blind House heeft plaatsgevonden pas in volle omvang duidelijk worden bij een volgend bezoek. Voor regelmatige bezoekers is het een van de keren dat de verandering zo ingrijpend is dat je er met plezier aan terugdenkt.

Toch heb ik het idee dat het nog beter had kunnen zijn. Ik kom niet verder dan de gedachte dat veel kunst die zich met dit soort ingrepen bezig houdt meestal blijft hangen in een fysieke en zintuiglijke verplaatsing van de aandacht en een (te) sterk beroep doet op romantische bespiegelingen en te weinig de beleving en de ervaring echt op z’n kop zet. Er miste een ingreep die het project meer maakt dan de som der delen en een indruk achterlaat die zo overdonderend is dat zij aanspraak mag maken op mythische proporties. Ik kan niet precies aangeven waar die verbetering in zou kunnen zitten. Vermoedelijk het spelen met daglicht (had een gedeelte van de belichting door kaarslicht vervangen door kleine gaatjes in de blindering waarmee van die fraaie bundeltjes licht naar binnen dringen zoals dat ook wel in oude boerderijen of verlaten fabrieken is te zien) in de verduisterde ruimte waarbij net als met het televisiebeeld en de luidsprekers een relatie was gelegd tussen binnen en buiten. En op de een of andere manier de toeschouwer meer onderdeel van de installatie laten worden in plaats van bekijker. Dat je als bezoeker bewoner van dat verborgen huis wordt. Een ingreep die voorbijgaat aan louter zintuiglijke ervaringen. Het lijkt me heel goed mogelijk dat Maurice van Daalen en Giorgos Gripeos tot zulke keuzes in staat zijn als zij besluiten vaker gezamenlijk dit soort projecten aan te pakken. Dit was de eerste keer dat zij een dergelijke samenwerking aangingen en zeker een hoopvol begin, laten we zeggen windkracht 8. Ik verwacht nog windkracht 10, echte storm.

BLIND HOUSE
Maurice van Daalen en Giorgos Gripeos
Projectperiode 2 februari t/m 13 maart 2005

Deze recensie werd geschreven in het kader van het recensentenprogramma van SYB. De recensie mag rechtenvrij worden gepubliceerd mits daartoe vooraf toestemming is verleend door SYB.

Dit project wordt mede gefinancierd door de Mondriaanstichting en de Provincie Fryslân.