31 juli t/m 10 september 2013

DECALCIFYING OUR PINEAL GLANDS

Recensie Anne van Leeuwen

De pijnappelklier of het ‘derde oog’ is een kleine endocriene klier, diep verborgen in ons brein. Anatomisch gezien lijkt het het enige deel van onze hersenen te zijn dat niet de helft uitmaakt van een (ander) deel. Kijkend naar dit wonderlijke, compacte knobbeltje, dacht Descartes dat de pijnappelklier wel de sleutel moest bevatten naar onze moderne verlichte ziel. Haar centrale  ligging en uniformiteit maakte de klier tot het uitgelezen ‘podium’ waar onze lichamelijke ervaringen –  in het bijzonder ons visuele vermogen – en ons verstand elkaar in een productieve uitwisseling konden ontmoeten. De pijnappelklier, met andere woorden, werd gezien als de plek waar ons zicht eindelijk in het juiste perspectief werd geplaatst. Mede hierdoor beschouwde Descartes de klier als de voornaamste zetel van onze rationele ziel. Shana Moulton heeft ons net in SYB laten zien dat dat niet het geval is.

Binnenkomst. Toen Moulton bij SYB aankwam, was haar eerste interactie met een gesloten deur en zag ze zich gedwongen contact op te nemen met één van SYB’s ‘sleuteldragers’ om binnen te komen. Vanaf het moment dat de ruimte haar omgaf – inclusief SYB’s specifieke omgeving – werd het Kunsthuis een collaboratieve ontmoetingsplaats voor ideeën: een plek waar ze de draad van eerdere projecten kon oppakken en nieuwe kon initiëren. Binnen de huiselijke setting van SYB was het bovenal Moulton’s opzet om haar pijnappelklier in synergie te ontkalken. Deze specifieke klier scheidt een hormoon af dat slaap- en waakritmes reguleert, evenals seizoens- en seksuele patronen beïnvloedt in reactie op veranderingen in lichtintensiteit. Een andere, controversiëlere hypothese verbindt deze cerebrale lichtreceptor met de productie van DMT (Dimethyltryptamine) en bepaalde bijna-doodervaringen, terwijl in veel Oosterse filosofieën de klier wordt gezien als de zetel van het derde oog. Vooral in de hoofden van veel Westerse mensen raakt deze klier vaak verstopt door calciumfosfaat kristallen of ‘hersenzand.’ Door een poging te ondernemen haar pijnappelklier te ontkalken, hoopt Moulton verdere visies en creativiteit binnen SYB te stimuleren.

De eerste die haar in SYB kwam opzoeken was Nick Hallet, een componist met wie Moulton eerder al een opera maakte. Vertrekkend vanuit een gedeelde interesse in de interactie tussen geluid en visie, werkten ze aan nog een opera en brainstormden ze over manieren waarop ze zichzelf als artiesten in de toekomst kunnen onderhouden. Kort daarna arriveerde Andrew Kerton. Binnen 24 uur hadden ze met z’n drieën een korte film gemaakt die een intense mix van bloemelementen, dansende geometrische figuren en een diep trillende soundtrack belichaamde. Het eerste beeld verkondigde dat “het gebrek aan een vooruitziende blik je soms juist in het heden kan houden”. In een laatste ontkalkend drieluik dansten Hallet, Kerton en Moulton op het podium van SYB. Opgaand in een scherm met spiraalvormige projecties en een magisch zwevende handdoek ontketenden zich een waar middernachtstheater in Kunsthuis SYB. Deze laatste weken vonden er heel wat ‘far out’ gebeurtenissen plaats in Beetsterzwaag.

In de tussentijd werkte Moulton aan ASMR (‘autonomous sensory meridian response’) video’s. ASMR wordt vaak getriggerd door langzaam herhalende handelingen als fluisteren en kan een aaneenschakeling aan ervaringen – van hypnotiserende slaperigheid tot stimulerende euforie – teweegbrengen. Binnen de ASMR subcultuur, voor Moulton een interessant gebied, posten mensen stimulerende en ontspannende video’s – die soms bijna Bob Ross-achtig aandoen – op het internet. Moulton bewerkte een zo’n video in SYB. Deze video toont een zuurstokkleurige aanranding van een aantal dure handtassen in vier ramen. Vrouwelijke handen strelen de handtassen binnen hun roze kaders in herhalende, sensuele bewegingen. Moulton’s film stimuleert willens en wetens met een zoete overdosis object fetisjisme, New Age gezondheidsleer en een nogal abjecte smaak voor massaconsumptie. Hier nadert Moulton’s ontkalkingsproject een heel andere visie op het ‘pijnappeloog’: namelijk die van Georges Bataille. Bataille schreef hoe dit specifieke gevoelige oog plotseling door de schedel heen kan barsten als een erectie, terwijl het trillende schreeuwen uitstoot – hier in de vorm van zoet verdovend gefluister – en daarbij een onweerstaanbare stank achterlaat. [1]

Nadat Hallet en Kerton vertrokken, arriveerde Lucy Stein in Beetsterzwaag. Moulton bewerkte samen met Stein materiaal dat ongeveer vijf maanden eerder was geschoten. Hierin verkennen Stein en Moulton rotsachtige kliffen en Barbara Hepworth sculpturen in een catharsis van aerobics-achtige oefeningen. Aangezien Moulton nu onderdeel was van Stein’s verhaal, kon ze dit keer niet optreden als haar vertrouwde alter ego Cynthia. Zo leverde Stein, alleen al door Moulton uit haar comfortzone te duwen, een waardevolle bijdrage aan het ontkalkingsproject. Na Stein’s vertrek had Moulton een paar dagen voor zichzelf. Denkend aan animatie bezocht ze kringloopwinkels in Drachten en de nabij gelegen Kruidvat. Gefascineerd door de esthetiek van Kleenex boxes, maakte ze een kleine installatie met objecten uit de buurt: variërend van lade-dragende meubelstukken tot Boeddha-achtige beelden, medicijndozen en felgekleurde pillen. Zo werkte ze verder aan een korte stop-motion animatiefilm met ASMR soundtrack, in het proces Boeddha kleenexend van z’n billen tot aan z’n derde oog.

Ontsnapping. Aan het eind van haar verblijf ontmoette Moulton Noa Giniger, degene die haar in eerste instantie had laten kenismaken met SYB.Hiermee was de cirkel rond. Giniger hielp met het schieten van beeldmateriaal voor een laatste werk waarin Moulton zonder benen door verschillende landschappen bij SYB danst. Zwevend door de pittoreske settings in een ‘blue suit’, veranderen Moulton’s missende benen plots in een DNA helix. Zo wordt onze huidige genetische toestand duidelijk. Nu we gezegend zijn met een groot brein, kunnen we moeilijk ontkennen dat we – in de loop van de evolutie – ons derde oog zijn kwijtgeraakt. Het enige dat wij er nog aan overhouden is de klier: een verborgen oog dat niet meer kan zien. Dit blinde oog kan nu enkel nog gebruikt worden in een poging te ontsnappen aan onze kortzichtigheid in een vorm van extase. Uiteindelijk heeft Moulton ons laten zien dat de ware ontkalkte klier praktisch ‘lichaamsloos’ is: het verbindt het lichaam niet op rationeel, progressieve wijze met het verstand, maar grosseert in een ‘verlichtende’ staat van vervoering en wordt gevoed door verschillende synergiën. Bataille had al gewaarschuwd dat een ontkalkte pijnappelklier iemands hoofd, het symbool van de rede en spiritualiteit, kan wegnemen in explosie. Na zo’n bevrijding “is de mens ontsnapt aan zijn hoofd net zoals een veroordeelde is ontsnapt uit de gevangenis.” De persoon die dan de ruimte krijgt blijkt “meer dan mijzelf” te zijn, “zijn maag is het labyrint waarin hij zichzelf heeft verloren, mij kwijtraakt met hem, en waar ik mezelf ontdek als hem, in andere woorden als een monster.” [2] Gelukkig bleek de Minotaurus van Beetsterzwaag een compleet onschuldige koe te zijn in een nabijgelegen weide met wie Moulton haar tafelgesprek kon delen in een laatste symbiose. Op dat moment was het Moulton werkelijk gelukt te ontsnappen aan het raamperspectief van haar residentie; niet langer gehinderd door hersenzand kon ze zich nu vrijuit op laten gaan in het omliggende veen.


[1] Georges Bataille. ‘The Pineal Eye.’ Visions of Excess: Selected Writings 1927-1939. Manchester University Press, 1985
[2] Georges Bataille in Martin Jay. Downcast Eyes: The Denigration of Vision in Twentieth-Century French Thought. Berkeley/London/Los Angeles: University of California Press, 1993: p. 229